78. rocznica akcji „Wisła”

W sobotę, 27 września 2025 r. przedstawiciele władz miasta, bliscy ofiar i mieszkańcy Jaworzna, oddali hołd więzionym i zamordowanym w komunistycznym Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie. W intencji ofiar odprawiona została msza święta, po czym odbyły się uroczystości upamiętniające 76. rocznicę akcji „Wisła”.

Obchody rozpoczęła msza święta odprawiona w intencji więzionych i pomordowanych. Następnie uczestnicy złożyli kwiaty i zapalili znicze w miejscu pamięci, które od lat gromadzi rodziny ofiar, przedstawicieli władz oraz mieszkańców miasta.

Wśród obecnych znaleźli się m.in. sekretarz miasta Ewa Sidełko-Paleczny, przedstawiciele władz województwa śląskiego i placówek dyplomatycznych, delegacja Związku Ukraińców w Polsce, a także byli więźniowie obozu, młodzież oraz reprezentanci społeczności żydowskiej i niemieckiej.

Miejsce pamięci znajduje się w lasach na południowy zachód od dawnej kopalni „Jan Kanty”, między Osiedlem Stałym a Podłężem. To właśnie tam spoczywają ofiary obozu, który w latach 1945–1956 podlegał Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego. Na pomniku widnieje cytat: „Zdało się oczom głupich, że pomarli, a oni trwają w pokoju”. Towarzyszą mu trzy tablice w językach polskim, ukraińskim i niemieckim, poświęcone wszystkim, którzy cierpieli niewinnie jako ofiary komunistycznego terroru.

Pomnik odsłonięto 23 maja 1998 roku, podczas uroczystości z udziałem prezydentów Polski i Ukrainy – Aleksandra Kwaśniewskiego oraz Leonida Kuczmy.

Historia obozu w Jaworznie sięga lutego 1945 roku, gdy w miejscu dawnego niemieckiego podobozu KL Auschwitz – Neu Dachs powołano do życia Centralny Obóz Pracy. Początkowo osadzano w nim głównie Polaków, a od maja 1947 roku również Ukraińców i Łemków, deportowanych z terenów południowo-wschodniej Polski w ramach akcji „Wisła”. W kolejnych latach obóz przekształcono w więzienie progresywne dla młodocianych.

Według danych Centralnego Zarządu Zakładów Karnych, w latach 1945–1949 w obozie zmarło około 10 tysięcy osób. Zwłoki początkowo grzebano na cmentarzu w Jaworznie, a następnie w okolicznych lasach, które przez lata skrywały ślady masowych pochówków.