W historiografii wymienia się zazwyczaj trzy założenia obronne na terenie dzisiejszego Jaworzna, o nieustalonej jednak do końca chronologii. Jest to góra Grodzisko, na której do dziś znajdują się pozostałości umocnień, Gródek pomiędzy Pieczyskami a Ciężkowicami, zupełnie zniszczony przez funkcjonujący tam niegdyś kamieniołom oraz zamek w… Długoszynie. Istnienie tego ostatniego poddawane było jeszcze niedawno w wątpliwość, z nie do końca zrozumiałych względów.

Istnienie takiego obiektu podnoszone było wcześniej bowiem między innymi przez Czesława Kempińskiego, doszukującego się na starych austriackich mapach założeń obronnych w rejonie Długoszyna i Ciężkowic. Miały one mieć wczesnośredniowieczną metrykę. Teza taka nie była jednak szerzej dyskutowana i przebadana, przez co trafiła do lamusa. Na temat ewentualnego gródka w tym miejscu pisał w przeszłości lokalny badacz pan Stanisław Panek. W ostatnim czasie szerzej o tej kwestii wypowiadał się w swoich pracach Jarosław Krajniewski, który m.in. w książce pt. Zamki nad Przemszą uwzględniał istnienie takiej budowli również w Długoszynie.

Na temat takiego właśnie obiektu przetrwała do naszych czasów tylko jedna wzmianka źródłowa. Zamieszczona została ona w książce Hipolita Tymoteusza Kownackiego pt. O starożytnościach kopalni kruszców, wyrabiania metalów, czyli robót górniczych w kluczu sławkowskim i całej okolicy graniczącej ze Śląskiem znajdujących się. Pan Kownacki był historykiem, przedsiębiorcą, wydawcą, tłumaczem i pisarzem. Wydał swoją pracę w 1791 roku. Na 54 stronie dzieła wspomina o ruinach zamku właśnie w Długoszynie. Miały się one znajdować w lesie, na jednym z pagórów w królewskiej części wsi. Znaczna część historyków nie uwierzyła w przeszłości w przekaz historyka, interpretując to, co widział pisarz jako pozostałości urządzeń i zabudowań kopalnianych. Nie można tego wykluczyć. Jednocześnie dość trudno uwierzyć by tak znamienity badacz tamtych czasów pomylił pozostałości kopalń, z ruinami obiektu obronnego. Zaraz za wzmianką znajduje się zresztą opis obiektu; nie można jednak stwierdzić jednoznacznie, czy dotyczy on tego w Długoszynie, czy tego, znajdującego się na Grodzisku, o którym Kownacki wspomina także. Jeśli opis ten dotyczy w jakimkolwiek stopniu Długoszyna, to można założyć, że pochodził on z okresu średniowiecznego, ponieważ miały po nim pozostać jedynie resztki murów, sam zaś zamek miał być z drewna. Ale jeśli nota ta nie dotyczy ruin w długoszyńskiej królewszczyźnie, to na ich temat nie wiemy nic, poza tym, że takie istniały. Ich metryka natomiast może być późniejsza, np. szesnastowieczna. Istotna jest też kwestia lokalizacji rzeczonej budowli. Historyk stwierdza, że ruiny te znajdowały się na pagórze, w lesie będzińskiego starosty. Jeśli tak, to krąg poszukiwań jest bardzo wąski, obejmuje bowiem bardzo małą część wsi, w rejonie Koziego Brodu i Białej Przemszy. Jest to więc ta część osady, która leży na północ od linii dzisiejszej ulicy Jana Długosza.

Wobec powyższego stwierdzić należy, że najbardziej prawdopodobnym miejscem lokalizacji zamku jest samo wzgórze Skałka lub jego okolica. Przynajmniej część z nich była w czasach Kownackiego zalesiona.

Jarosław Sawiak