Pod względem heraldycznym kolory flagi państwowej pochodzą od białego orła i czerwieni tarczy herbowej. Należy jednak pamiętać, że od średniowiecza polska arystokracja używała jako koloru reprezentacyjnego – karmazynu, natomiast włościanie i mieszczaństwo nosili ubrania koloru białego (w słomkowym odcieniu).
Nazwa karmazyn (czyli czerwień wpadająca lekko w purpurę) wywodzi się z kultur dalekiego wschodu od słowa kermes (uzyskane z czerwca). Czerwiec to pluskwiak, w którego organizmie występuje kwas karminowy. Barwnik ten przywozili do Polski kupcy. Polska arystokracja barwiła nim tkaniny i sztandary. Od połowy XVIII w. karmazyn (w połączeniu z kolorem granatowym) był podstawową barwą jazdy polskiej. Kolory karmazynowy i granatowy przyjęła w 1768 r. konfederacja barska – pierwszy masowy związek szlachty polskiej o jednoznacznie antyrosyjskim charakterze.
W 1792 r. obchodzono w Warszawie rocznicę Konstytucji 3 Maja. We wspólnym pochodzie kobiety ubrały białe suknie i czerwone szarfy. Panowie założyli na ubrania szarfy biało-czerwone. Biało-czerwona flaga obowiązywała w niepodległym państwie polskim tj. Księstwie Warszawskim (1807-1815).
7 lutego 1831 r. Sejm uznał (w czasie powstania listopadowego) za oficjalne barwy narodowe biało-czerwone. Podobnie było z kokardą; biel odnosiła się do Królestwa Polskiego, a czerwień do Litwy. Flagi biało-czerwone towarzyszyły Polakom udającym się na emigrację do Niemiec i Francji po przegranym powstaniu listopadowym w 1831 r. W 1846 r. kokardy biało-czerwone przypinali powstańcy w Krakowie (przeciw Austrii) oraz w 1848 – w Wielkim Księstwie Poznańskim (przeciwko Prusom). Barw biało-czerwonych używano podczas powstania styczniowego i następnych.
Pierwszym wydarzeniem, kiedy Polacy gremialnie nieśli flagi biało-czerwone był Pochód Narodowy w Warszawie w 1916, z okazji 125. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Komitet Obchodu przypomniał postanowienie Sejmu z 1831 r. W kontekście pożarnictwa warto przypomnieć, że w 1916 r. powstał w Warszawie Związek Floriański – pierwsze w Królestwie Polskim ogólnopaństwowe stowarzyszenie strażackie. Strażacy szli na czele wyżej wspomnianego pochodu.
Używanie flag w kolorach biało-czerwonych odnowiło postanowienie sejmu odrodzonej Polski 1 sierpnia 1919 r. W ustawie podano: Za barwy Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się kolor biały i czerwony w podłużnych pasach, równoległych, z których górny to biały, dolny – czerwony.
W 1921 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych opublikowało broszurę autorstwa Stanisława Łozy pt. „Godło i barwy Rzeczypospolitej Polskiej”. Broszura zawierała szereg wydrukowanych na kolorowym papierze znaków państwowych. Czerwień na fladze zastąpił ponownie karmazyn. W 1928 r. weszło w życie rozporządzenie Prezydenta RP, które wprowadzało zamiast karmazynu kolor – cynober (czerwień wpadająca lekko w pomarańcz). Cynober i biel pozostały formalnie na flagach polskich do 1980 r.
Narodowy charakter flagi utrwalił się w czasie II wojny światowej. Flagi biało-czerwone szyli żołnierze II Korpusu gen. Wł. Andersa oraz żołnierze Korpusu Kościuszkowskiego w ZSRR. W czasie okupacji członkowie polskiego podziemia wieszali nocami flagi w dużych miastach na trakcjach tramwajowych i słupach, miało to na celu podtrzymanie wspólnoty w zniewolonym kraju.
Po wojnie biało-czerwone flagi powiewały podczas protestów poznańskiego czerwca (1956), podczas buntów robotniczych na Pomorzu (1970), następnie w Radomiu i Ursusie (1976) i podczas stanu wojennego.
31 stycznia 1980 r. weszła w życie ustawa o barwach i hymnie PRL. W kwestii flagi powrócono do koloru soczystej czerwieni – nieco ciemniejszej od cynobru oraz tradycyjnie zachowano biel. Barwy te obowiązują do dnia dzisiejszego. 20 lutego 2004 r. weszła w życie ustawa ustalająca na 2 maja święto Dnia Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. W całej Polsce powiewają flagi, Polacy przypinają do ubrań kokardy narodowe.
Opracowanie: Dariusz Falecki
Na zdj. sala karmazynowa w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie (fot. autor)
Literatura:
Madej K., Polskie symbole wojskowe 1943-1978, Warszawa 1980
Znamierowski A., Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003
