Inicjatywa mieszkańców w obronie Janka Martyniaka

„[…] bracia Martyniakowie żyją nadal i są we wdzięcznej pamięci mieszkańców rodzinnej Dąbrowy Narodowej i Jaworzna”, odnotowuje dziennikarka w 2009 roku. Szczególnie głośno zrobiło się wokół pomnika Janka Martyniaka w roku 2018, za sprawa krzywdzącej opinii IPN, oraz bezmyślnych radnych PiS i JMM. To oni zdecydowali o usunięciu pomnika. A wystarczyło przeczytać jaworznickie publikacje o Janku Martyniaku, odważnym socjaliście Gwardii Ludowej, aby pomnik ocalić, gdyż nie podlegał ustawie dekomunizacyjnej z 1 lipca 2016.

Akcja uwolnienia Anglików 10 czerwca 1943
Feliks, Stanisław i Jan Martyniakowie należeli do Ruchu Oporu GL-PPS. Na polecenie Komitetu Robotniczego Gwardia Ludowa-PPS, drukowała i kolportowała w Jaworznie tajne pismo „Informator”, także zajmowała się nasłuchem radiowym. A przede wszystkim: rozbrajaniem Niemców, zdobywaniem broni. GL-PPS zorganizowała, zakończoną sukcesem, ucieczkę Kazimierza Hałonia ps. „Wrona”, z obozu w Oświęcimiu oraz akcję odbijania jeńców. 10 czerwca 1943, uwolnieni z obozu Jaworzno-Chrusty, jeńcy brytyjscy, uciekając natknęli się na niemiecki patrol, podczas osłaniania ich, zginął Jan Martyniak.

Akcję uwolnienia Anglików wspomina Władysław Kępka
Władysław Kępka w czasie okupacji pracował w kop. „Komuna Paryska” w warsztacie mechanicznym, a Jan w warsztacie elektrycznym. Obaj brali udział 10 czerwca w akcji uwolnienia Anglików. Wspomina: „ było dobrze po północy, gdy rozległ się alarm. Nagle z „kogutków” (wieża w obozie) rozległa się seria strzałów. Gestapowcy strzelali z karabinów maszynowych na oślep […]. Janek znajdował się zaledwie 10 metrów ode mnie. Gdy przez mrok ujrzałem ludzi biegnących w stronę kolei, byłem przekonany, że Janek jest wśród nich. Dopiero o godz. 10 przysłuchując się rozmowie kolegów w pracy, uświadomiłem sobie, że tym bohaterem, który zginął wczorajszej nocy był Jasiu.”

Pomnik przy ul. Ławczanej
Górnicy z kop. „Komuna Paryska” w 1968 postawili pomnik-obelisk, nieopodal toru kolejowego, przy ul. Ławczanej. Napis informował: „Tu zginął żołnierz Gwardii Ludowej Jan Martyniak”. Jego grób znajduje się na cmentarzu Pechnickim, z tablicy nagrobnej czytający inskrypcję, dowiaduje się, że: JAN MARTYNIAK/ ZGINĄŁ Z RĄK HITLEROWSKIEGO OKUPANTA /10.6.1943 /PRZEŻYŁ L. 20/ CZEŚĆ JEGO PAMIĘCI.

Pomnik zlikwidowali Radni reprezentujący Prawo i Sprawiedliwości oraz Jaworzno Moje Miasto
Na sesji 19 grudnia 2018, radni PiS i JMM, głosowali za usunięciem pomnika ku czci Janka Martyniaka. IPN uznało, że pomnik ten symbolizuje komunizm, radni PiS i JMM przychylili się do tej opinii, bezpodstawnie uznali Janka Martyniaka za komunistę. Ślepo zaufali IPN-owi. Podjęli haniebną uchwałę. Liczne publikacje ukazywały, Janka Martyniaka, jako partyzanta GL-PPS. Czyli nie GL-PPR. Nie podlegał zatem ustawie dekomunizacyjnej. Poseł ks. Stojałowski ostrzegał: „Ślepa wiara to zła wiara”. Argumenty radnych Koalicji Obywatelskiej, przeciw likwidacji pomnika na nic się zdały. Dodatkowo obiekt ten został wykreślony z ewidencji miejsc pamięci województwa śląskiego, to też działania IPN-u.

PPS Niepodległość i mieszkańcy Jaworzna przeciw opinii IPN, przeciw krzywdzącej uchwale z 19 grudnia 2018
26 maja 2021 do Rady Miejskiej złożona została petycja: „My, niżej podpisani mieszkańcy Jaworzna […] reprezentowani przez Dariusza Bondara, domagamy się od władz miejskich natychmiastowego przywrócenia pomnika Jana Martyniaka na ul. Ławczaną w Jaworznie”. Petycję podpisało 205 osób.
W imieniu organizacji PPS Niepodległość, Jakub Skrzypkowiak, 14 lipca 2021, skierował do radnych pismo: „Instytut Pamięci Narodowej nie miał jakichkolwiek podstaw do rekomendacji likwidacji pomnika, a ludzie tam pracujący wykazali się niezwykłą niekompetencją i złą wolą. Wielokrotnie przedstawialiśmy fakty przeczące temu, jakoby Janek Martyniak był członkiem komunistycznej partyzantki, co było przyczyną likwidacji pomnika. Bardzo prosimy o pomoc w naprawieniu tego błędu i przywrócenie dobrego imienia lokalnemu bohaterowi, Jankowi Martyniakowi.”

Petycja mieszkańców uznana za zasadną, PSS Niepodległość o tym poinformowana
Przewodniczący Rady Miejskiej Tadeusz Kaczmarek, pismem z 20 września 2021 poinformował przedstawiciela PPS Niepodległość, Dariusza Bondara, że „w wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego przygotowany został projekt uchwały Rady Miejskiej o uznaniu petycji za zasadną. Niniejszy projekt zostanie wprowadzony do porządku obrad sesji Rady Miejskiej w Jaworznie, która odbędzie się 28 września 2021 o godzinie 9, w trybie zdalnym.”

W uzasadnieniu projektu uchwały czytamy:
„Na wniosek, który wpłynął do IPN-u, przeprowadzono ponownie analizę w wyniku, której IPN poinformował Gminę o zamiarze przywrócenia pomnika poświęconego pamięci Jana Martyniaka”. Na sesji, 28 września 2021, przewodniczący Klubu Koalicji Obywatelskiej, radny Maciej Bochenek podziękował panu Bodnarowi i mieszkańcom za skuteczne działania. To dzięki ich inicjatywie ukazywania prawdy, przeciwstawieniu się decyzji historyków IPN mogliśmy podjąć taką uchwałę. Przywracamy pomnik. Za przywróceniem głosowali wszyscy radni.

PPS Niepodległość nie poinformowano o sesji w sprawie wzniesienia obelisku
28 czerwca 2022 odbyła się sesja, na której poddano pod głosowanie projekt uchwały Rady Miejskiej w Jaworznie w sprawie wzniesienia obelisku Jana Martyniaka przy ul. Ławczanej. W uzasadnieniu uchwały znalazło się zdanie: „Forma obelisku, treść inskrypcji oraz miejsce jego posadowienia zostały zaproponowane przez Instytut Pamięci Narodowej […].”

Nikt nie poinformował PPS Niepodległość o terminie sesji. Ci, którzy przyczynili się do uratowali nam Janka Martyniaka, jego miejsca upamiętnienia przy Ławczanej, zostali zlekceważeni przez władze Jaworzna. O przygotowanym projekcie uchwały, nie widzieli dostatecznie wcześnie, aby w należnym czasie przysłać swoje stanowisko, odnośnie do treści napisu na pomniku. Działali, błyskawicznie, kiedy dowiedzieli się od jaworznian o tej sesji. Do sekretarza Miasta zaadresowali pismo: „PPS Niepodległość wyraża zadowolenie z powodu zmiany decyzji IPN w sprawie pomnika Jana Martyniaka. Jako inicjatorzy akcji przywrócenia pomnika wnosimy o uwzględnienie naszych poprawek do zaproponowanego przez IPN tekstu, który ma się na nim znajdować.” W dzień sesji 28 czerwca, godzina 8.03, radni otrzymali na skrzynkę pismo od Dariusza Bodnara z PPS Niepodległość w sprawie pomnika.

Wniosek o zdjęcie projektu uchwały z porządku obrad
Przewodniczący Koalicji Obywatelskiej Maciej Bochenek zgłosił wniosek o usunięcie z porządku obrad projektu uchwały dotyczącego wzniesienia obelisku. W celu doprecyzowania przedstawionego przez IPN napisu. „Zginął z rąk Niemców”. Proponowałby rozważenie: okupantów hitlerowskich, nazistów. Przy ustalaniu porządku obrad też zabrałam głos, powołując się na pismo od PPS Niepodległość, odnoszące się do ich propozycji napisów na pomniku. Uważałam, że potrzebny jest czas, aby odnieść się do ich pisma. Radni JMM i PiS nie wyrazili zgody na zdjęcie z porządku obrad tego projektu uchwały.

Radni PiS, JMM z przewodniczącym Rady Miejskiej pominęli milczeniem pismo PPS Niepodległość
Na gorąco w czasie sesji kontaktowałam się telefonicznie z Panem Dariuszem Bondarem, przedstawiłam mu nasze uwagi, co do projektu uchwały. Pan Bondar poinformował mnie: „Rozmawiałem z koleżankami i kolegami z PPS Niepodległość […] nie mamy czasu by to teraz obdyskutować […]”. Napisy na obelisku, jakie PPS proponowało, to były propozycje do dyskusji, tak uważam. Jednak szansy przedyskutowania, pisma skierowanego do radnych, PPS Niepodległość zostało pozbawione. Wobec zaistniałej sytuacji zlekceważenia tych, co w dużej mierze przyczynili się do przywrócenia pomnika, w solidarnym geście dla PPS Niepodległość, radni Koalicji Obywatelskiej odmówili udziału w głosowaniu.

IPN-likwidator wyróżniająco uhonorował siebie
Wielkim nietaktem, wobec socjalistycznych inicjatorów przywrócenia pomnika, jest umieszczenie na pomniku tylko takiego napisu: MIASTO JAWORZNO, INSTYTUT PAMIĘCI NARODWEJ pominięcie zaś: PPS NIEPODLEGŁOŚĆ. Walczyli socjaliści wraz z mieszkańcami Jaworzna, o przywrócenie pomnika: petycją, listami do IPN, walczyli przeciw decyzji władzy miasta Jaworzna, przeciw decyzji IPN. Likwidatorzy nie zaprosili, do dyskusji o obelisku, przedstawiciela PPS Niepodległość.

Obelisk, miejsce pamięci Janka Martyniaka powróci na miejsce dzięki PPS Niepodległość, to oni wspierani przez mieszkańców Jaworzna, podjęli z IPN walkę o prawdę. Pomnik-obelisk wróci na swoje miejsce, niestety z napisem wedle koncepcji IPN, znów ślepo zaakceptowanej przez radnych PiS i JMM.

Barbara Sikora
radna Rady Miejskiej