Sztuka wojenna jako wiedza, mająca praktyczne zastosowanie, sięga początków narodzin cywilizacji. Znana była Chińczykom, Egipcjanom, ludom Starożytnego Wschodu. Wątki sztuki wojennej przewijają się w Starym Testamencie w dziejach Izraela, narodu wybranego przez Boga.
Ciekawy jest zwłaszcza opis techniki wojennej, jaką Jozue zastosował podczas podboju Palestyny. Oto szturm na warowne miasto Hai: „Jozue… wybrawszy trzydzieści tysięcy mocnych mężów, posłał ich nocą i rozkazał im, mówiąc: „Uczyńcie zasadzkę za miastem, a nie odchodźcie dalej i bądźcie wszyscy gotowi, ja zaś i reszta ludu, który ze mną jest, przystąpimy z czoła przeciw miastu, a gdy wyjdą przeciw nam, tak jakeśmy przedtem uczynili, rzucimy się do ucieczki i będziemy uciekać, aż goniący daleko od miasta odciągną…wstaniecie z zasadzki burzyć będziecie miasto; i da je Pan Bóg wasz w ręce wasze. A wziąwszy je, zapalcie i tak wszystko uczyńcie, jak rozkazałem”.
Czasy pokoju, gdy prawie nie zdarzały się wojny, nastały w Ziemi Obiecanej dopiero za panowania króla Salomona, któremu Pan Bóg dał „serce mądre i rozumne”. Z chwilą śmierci Salomona (922 r. p.n.e.) rywalizacja plemion izraelskich odnowiła się z wielką gwałtownością, doprowadzając do rozpadu monarchii Izraela na dwie części: królestwo Izraela oraz królestwo Judy z Jerozolimą.
Z biblijnego opisu łatwo wysnuć wniosek, że wojna, to okres orężnej walki między ludami i państwami. Zaś czasy współczesne przekonują, że nawet w samym państwie między partiami politycznymi może dojść do gwałtownej rywalizacji i w końcu do wojny domowej, jak np. w latach 1936-1939 wojna domowa w Hiszpanii.
Do XIX wieku wojny prowadzono przeważnie dla dynastycznych interesów. A od XIX wieku – zwykle z nacjonalistycznych pobudek, dla interesów ekonomicznych, aby kosztem cudzych krajów zapewnić swoim obywatelom możliwie jak najlepsze warunki rozwoju.
Stan wojenny między państwami oficjalnie zaczyna się z chwilą wypowiedzenia wojny. Jednak znane są wypadki, gdy jedno z państw uderza na drugie bez zerwania przedtem stosunków dyplomatycznych, jak napad na neutralną Belgię przez Niemcy na początku I wojny światowej (1914) i ponowne zaatakowanie neutralnej Belgii na początku II wojny światowej (1940) przez hitlerowskie Niemcy.
Ze względu na cel rozróżnia się wojny o charakterze podbojów, wojny religijne, sukcesyjne (o następstwo tronu), wojny handlowe i powstania niepodległościowe.
Ze względu na charakter działań orężnych – dzielimy wojny na: zaczepne i obronne, pozycyjne i ruchome.
Wojenne prawo, (właściwie prawo wojny); podstawę pod kodyfikacje prawa wojny położyły umowy międzynarodowe zawierane w Hadze – siedziba holenderskiego rządu i rodziny królewskiej, jak również siedziba Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Tak nazywane konwencje haskie z 1899 i 1907 roku obowiązują jedynie te państwa, które do nich przystąpiły i realizują nakładane na państwa obowiązki, nakazane m. in. przez przepisy o prawach i zwyczajach wojennych na lądzie.
Obrona, w wojskowym znaczeniu zwana defensywą, jako strategia jest to działanie wojenne, zmierzające do odparcia nieprzyjacielskich działań zaczepnych. Jednakże zasadniczym celem jest unicestwienie natarcia. Natomiast taktyka walki może polegać na stawianiu czoła nieprzyjacielowi na wybranych pozycjach, zwykle są to kolejne linie i punkty oporu. Wykorzystuje się wtedy właściwości teatru wojny (górzysty teren, rzeki, moczary, puszcze, drogi, polowe umocnienia); jak również – błędy przeciwnika po to, aby przejść z postawy wyczekującej do nagłego natarcia, zwrotu zaczepnego. Jedną z form taktyki jest obrona manewrowa – stawianie czoła nacierającemu na wybranych pozycjach, zwykle są to kolejne linie i punkty oporu. Decyduje o tym znajomość terenu: jego umocnienia, pozycje artylerii oraz karabinów maszynowych. Chodzi bowiem o zniszczenie nieprzyjacielskich odwodów (oddziały rezerwowe, stojące poza frontem), a oszczędzanie własnych, aby móc przejść do frontalnego przeciwnatarcia i rozstrzygnąć bitwę obronną w sposób zwycięski. Inną formą obrony manewrowej jest manewr po liniach wewnętrznych. Zadanie polega na rozciągnięciu i osłabieniu siły przeciwnika w celu zaatakowania go albo z położenia środkowego, albo z boku, jak w operacji warszawskiej 1920.
Obrona przeciwlotnicza czynna (pominę bierną) opiera się na bateriach dział, karabinach maszynowych przeciwlotniczych oraz na lotnictwie myśliwskim. Bronie te używa się tylko masowo, bo wtedy tylko można uzyskać pewien efekt. Obronę przeciwlotniczą organizuje się na terenie całego kraju w formie sieci posterunków podsłuchowo – obserwacyjnych, zawiadamiających miejscowości o grożącym niebezpieczeństwie. Ustawia się też światła reflektorów, które ułatwiają działom przeciwlotniczym celowanie do samolotów nieprzyjaciela.
Historycy i eksperci, postrzegający prowadzenie wojny jako sztukę wojenną, odróżniają dwa zasadnicze jej modele: model ciosów rozstrzygających, które niszczą armię nieprzyjaciela w walnej bitwie. Klasycznym przykładem jest Napoleon Bonaparte. Dla Polaków w niewoli – symbol zwycięstwa, nadziei na niepodległość, mąż przeznaczenia „bóg wojny” – A. Mickiewicz, „Pan Tadeusz” ks. I, 894—900, ks. 11, 70.
Model drugi, to strategia na wyczerpanie, polega na dążeniu do stopniowego zużycia sił przeciwnika przez uchylanie się od walnych bitew. Za przedstawiciela jest uznawany Fryderyk Wielki, twórca potęgi królewskich Prus (król od 1740, zm., 1786) wybitny dowódca, zwolennik prymatu siły nad prawem, „łaskawy despota”.
Ukraina prowadzi wojnę defensywną, de iure nie ma prawnej możliwości przeniesienia teatru wojny na integralne terytorium suwerennego państwa rosyjskiego. Wówczas bowiem w świetle prawa międzynarodowego zostałaby uznana za agresora. Z jej strony jest to wojna o niepodległość narodową oraz o suwerenne państwo w granicach uznawanych przez prawo międzynarodowe i większość państw członków ONZ.
Marian Bębenek
