Bolesław Leśmian – życiorys, pełen kontrastów

Wybitny poeta XX wieku. Pisał nie tylko poezję, jego dorobek artystyczny to także eseje, dramaty i proza. Leśmian w swoje dzieła wplatał elementy fantastyki i symbole, przez co nadawał im oryginalnego charakteru. Tworzył świat pełen fantastycznych obrazów i wizji o niesamowitym bajkowo-makabrycznym wydźwięku. Tak autor zbudował swój oryginalny styl, czym przyciągnął odbiorców. Pozostawił po sobie liczne zbiory, wśród których każdy czytelnik zajdzie coś dla siebie, bez względu na wiek czy zainteresowania. 

Skąd pochodził i jak zyskał rozgłos Bolesław Leśmian?

Przyjmuje się, że Bolesław Leśmian urodził się 22 stycznia 1877 roku w Warszawie. Nie łatwo ustalić dokładną datę, gdyż znane są trzy, odmienne źródła. Rok 1877 widnieje w metryce urodzenia, sporządzonej dziesięć latach od jego narodzin. Natomiast w jednym z listów Leśmian wskazuje rok 1878 jako rok swojego przyjścia na świat.  Z kolei na płycie nagrobnej, znajdującej się na cmentarzu Powązkowskim wyryty jest rok 1879. 

Pochodził z rodziny żydowskiej. Jednym z jego kuzynów był, znany z bajek i wierszy dla dzieci, Jan Brzechwa. Uczył się w Kijowie, gdzie ukończył gimnazjum i studia prawnicze na Uniwersytecie św. Włodzimierza. Wykazywał ogromne zaangażowanie w życie kulturalne przebywającej tam Polonii. Ta aktywność skutkowała wielokrotnymi zatrzymaniami przez rosyjską policję. Równolegle artysta tworzy poezje w języku rosyjskim. Wtedy to powstaje poemat Pieśni przemądrej Wasylisy oraz cykl Księżycowe upojenia. Początkowo publikował poezje pod nazwiskiem Lesman. Za sprawą swojego wuja Antoniego Lange zaczął używać spolszczonej formy nazwiska.  Za debiut artysty uznaje się wiersz Sekstyny, opublikowany w 1895 roku w czasopiśmie Wędrowiec. W 1898 zdobył wyróżnienie za utwór, Pieśniowa słodycz z lasu się wylewa.

Bolesław Leśmian przebywał w Warszawie do 1901 roku, dwa lata później udał się w podróż artystyczną, podczas której we Francji poślubił w 1905 roku malarkę Zofie Chylińską. Kobieta urodziła mu dwie córki – Marię Ludwikę i Wandę. To także czas, w którym Leśmian publikuje swoje utwory w Chimerze Miriama Przesmyckiego.

W latach 1907 do 1911 Bolesław Leśmian powrócił do Warszawy, gdzie wspólnie z Kazimierzem Wroczyńskim i Januszem Orlińskim w roku 1911 założył nowatorski Teatr Artystyczny. Podczas I wojny światowej mieszkał w Łodzi, gdzie zajmował stanowisko kierownika literackiego Teatru Polskiego. W tym okresie artysta pisał felietony pod pseudonimami, które ukazywały się w Myśli Polskiej Jakuba Mortkowicza.

Do roku 1922 pracował jako notariusz, następnie przeniósł się do Zamościa. W 1918 wdał się w romans z Dorotą Lebental. Przypuszcza się, że erotyk W malinowym chruśniaku adresowany był właśnie do niej.

Po wyborze do Polskiej Akademii Literatury istniejącej od 1933 Leśmian przeprowadził się wraz z rodziną do Warszawy, to miasto jego ostatniej drogi, tutaj zmarł na zawał serca 5 listopada 1937 roku.

Cechy oryginalności stylu autora

Tematyka, wokół której porusza się Leśmian, skupia się na zderzeniu marzeń z rzeczywistością. Podejmuje skrajnie kontrastujące wątki, takie jak śmierć i miłość. Każdy przedstawia w oryginalny i ujmujący sposób. Postacie ukazane w utworach to istoty kalekie, świadome swojej ułomności. Autor rzuca wyzwanie Bogu, stwórcy, na podobieństwo którego człowiek rzekomo miał być stworzony. Ludzka słabość nie może być przecież atrybutem Boskiej potęgi, słabość jej uwłacza. Człowiek Leśmianowski wyraża potrzebę kochania. Niestety nie jest dane mu jej zaznać, nikt bowiem jej nie odwzajemnia, podobnie jak dziewka odrzuca nędzarza w Zalotach.  Ułomność budzi strach, śmieszy, kojarzy się z brzydotą, przez co jednostka nie może doświadczyć miłości. Postacie z wierszy Leśmiana nie znajdują uczucia ze strony kobiet. Poszukują  jej u rusałek dziwożon i innych odmiennych jak oni sami istot. Leśmian, umieszczając postacie-demony, oddaje tym samym hołd słowiańskiej mitologii, z której się wywodzą. 

Miejsca, w których dzieje się sytuacja liryczna to sny lub zaświaty.

Dostrzegamy ciągłe zmaganie się ducha i ciała, nieodzowna cecha kalekich,  jak w Rozmowie, […] Ciało mówi do duszy: „Jestem tu w tych światach”. Ciało pełne jest życiowej energii, cieszy się naturą, poznaje zmysłami, podczas gdy dusza pozostaje smutna i płochliwa. Są ze sobą związane, dopełniają się. Obecność pierwszego determinuje egzystencje drugiego. Ciało nie może istnieć bez duszy. Jej brak wiąże się z bezpowrotną utratą, zdolności do cieszenia się światem.

Odnosząc się do marzeń sennych, można zauważyć wyraźną inspirację zaczerpniętą z psychoanalizy Zygmunta Freuda. Według którego psychika każdego z nas ma swoje ciemne strony, znajdujące się poza świadomością. Koszmary senne u dzieci także nie są wypisane z tej reguły. Nawiązania do tej teorii Freuda możemy doszukać się np. w balladzie Dusiołek, która ponadto nawiązuje do słowiańskich wierzeń. Tytułowa postać utworu, niczym zmora znana z dawnych przesądów, podobnie jak i on czyhała na bezbronnych ludzi pogrążonych we śnie. Dusiołek atakuje swoje ofiary w podobny sposób, zamierza je udusić, lub napić się ich krwi. Dokonując interpretacji utworu, posiłkując się psychoanalizą, Dusiołek staje się symbolem podświadomości, to instynkt śmierci i samodestrukcji, który posiada każdy człowiek, a aktywuje się one podczas snu.

Jeśli zwrócimy uwagę na warstwę stylistyczną wspomnianej ballady, zaobserwujemy liczne neologizmy, charakterystyczne dla twórczości Leśmiana, określa się je mianem Leśminizmów. Artysta budował  je zgodnie z zasadami polskiego słowotwórstwa, poprzez dodawanie przyrostków, np.  w kreacji słowa najdalszość. Tworzył je także poprzez zestawienie ze sobą wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu np. bezcel. Neologizmy Leśmiana wyróżniają się bogactwem i obfitością modyfikacji, nadają nierealny charakter jego poezji.