Niedziela Palmowa, zwana też Wierzbną lub Kwietną otwiera uroczystości Świąt Wielkanocnych. W ten dzień chrześcijanie wspominają wjazd Chrystusa do Jerozolimy w niedzielę poprzedzającą Jego ukrzyżowanie. Jerozolimski lud witał Jezusa gałązkami palmowymi. Nazwa święta bierze się więc od tego wydarzenia.

Zwyczaj przystrajania rózeg wierzbowych lub leszczynowych etnografowie wywodzą od pradawnego święta wiosny, obchodzonego w dniach równonocy wiosennej, często zbieżnych ze świętami Wielkiejnocy.

Wedle tradycji chrześcijańskiej palmy wielkanocne powinny zawierać gałązkę wierzby, leszczyny, cisu, sosny, jałowca i winorośli. Nie mogły natomiast zawierać gałązek topoli.

Polacy od zarania przypisywali palmie właściwości lecznicze i czarodziejskie. Po poświeceniu palm chłostano się nimi dla zdrowia. Pączki gałązki wierzbowej, zwane bagniątkami, połykano dla  ochrony przed chorobami gardła, płuc i wszelkimi bólami. Zwyczaj ten opisują czternasto- i piętnastowieczne kazania kościelne, a Mikołaj Rej w połowie XVI wieku zapisał: „W kwietną niedzielę kto bagniątka nie połknął, a dębowego Krystusa do miasta nie doprowadził, to już dusznego zbawienia nie otrzymał”.

Kolejnym zwyczajem Niedzieli Palmowej jest Dębowy Chrystus. Obyczajowi  temu Polacy oddawali się od wieków średnich. W dawnej Polsce naśladowano w ten sposób wjazd Zbawiciela do Jerozolimy. Rzeźbioną w dębinie postać Chrystusa na osiołku, zaopatrzoną w kółka, najgodniejsi i najstarsi mieszkańcy wsi wiedli do kościoła.

Zdarzało się również, że na wsiach ubierano jednego z gospodarzy niczym Chrystusa Pana i na ośle, ścieląc mu pod nogi gałązki kwitnącej wierzby, śpiewając prowadzono go do kościelnych drzwi.

Oracje wierszem o wjeździe Chrystusa do Jerozolimy wspomina ksiądz Kitowicz w swej XVIII wiecznej relacji. Oracje te prezentowali mali chłopcy ze szkół parafialnych w czasie procesji Niedzieli Kwietnej.

Dawnym zwyczajem dzieci rodów senatorskich i książęcych przynosiły na dzień Niedzieli Palmowej palmy królowi polskiemu oraz dostojnikom duchownym i świeckim, wygłaszano przy tym stosowne oracje o treści religijnej posiłkując się XVI wiecznym podręcznikiem „Deklamacje na dzień Wielkiejnocy dla ćwiczeń pacholąt szkolnych”.

Liczne klasztory i parafialne szkółki w Niedzielę Palmową prezentowały widowiska pasyjne opisujące wjazd Chrystusa do Jerozolimy.

W licznych wsiach w tę niedzielę pojawiali się przebierańcy, ku uciesze gminu wygłaszając  również wielkanocne oracje. Dawali przedstawienia w pałacach i dworach, wiejskich chatach, zajazdach i karczmach. Te grupy aktorskie zwano pueri, od łacińskiego słowa puer oznaczającego chłopca. Ich oracje nabrały charakteru świeckiego, wygłaszane były dla zbierania datków.

Poświęcone palmy starym zwyczajem zatyka się za święty obraz dla ochrony domostwa przed wszelkim złem.

W jaworznickim muzeum zgromadzono palmy, które „wykonały panie z Koła Gospodyń Wiejskich w Dąbrowie Narodowej – mówi kustosz muzeum Iwona Brandys. To jest takie koło, które specjalizuje się w plastyce obrzędowej”. Palmy wiążą się z „wiarą w magiczną moc świeżych pędów, które rosną wiosną – dodaje kustosz. Wierzono, że przynoszą życie, zatykane w domostwach miały przynosić zdrowie i urodzaj”. To przekonanie przetrwało do dzisiaj, choć . obchody Niedzieli Palmowej ograniczają się  współcześnie do święcenia palm, gdzieniegdzie towarzyszą im konkursy na największą i najpiękniejszą palmę.

Tekst: e.bigas

[vc_facebook type=”standard”]