Szlak Architektury Drewnianej powstał w latach 2001 – 2003 we współpracy województw małopolskiego, śląskiego i podkarpackiego. W latach 2008 – 2009 do znakowania szlaku przyłączyło się województwo świętokrzyskie. W ten sposób próbuje się ocalić od zapomnienia zabytki architektury, kultury ludowej i sztuki dawnej wsi.

Kościoły, cerkwie i przydrożne kapliczki, domy, chałupy i dworki, karczmy, leśniczówki, pałacyki i skanseny przybliżają nas do odległej już kultury naszych przodków. Sporo tych obiektów dostało się na listę światowego dziedzictwa zabytków UNESCO.

W 2014 roku Komisja Turystyki Pieszej Oddziału PTTK w Jaworznie zorganizowała dla uczniów jaworznickich szkół i wszystkich wielbicieli wyjazdów edukacyjno-turystycznych, cykl rajdów, które miały pokazać walory estetyczne i piękno zabytków na Szlakach Architektury Drewnianej województw śląskiego i małopolskiego. Pomysł ten spotkał się ze wsparciem gminy Jaworzno, która na kilka wyjazdów przyznała dotację z budżetu.

„Ciszą wszelkich cisz jest cisza kościółka.
Kto chce znaleźć Boga, musi wejść w ciszę”.
ks. Józef Tischner

Cykl został rozpoczęty już 11 stycznia 2014 roku, kiedy to uczestnicy zwiedzali zabytkowe, drewniane kościółki w Osieku i Polance Wielkiej podczas, cyklicznego już, 48. Zimowego Rajdu Pieszego. Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Osieku jest perełką późnogotyckiej, XVI-wiecznej architektury sakralnej województwa małopolskiego. Po zwiedzeniu tego kościółka, otoczonego 500-letnimi dębami i zapoznaniu się z jego charakterystycznymi elementami architektonicznymi oraz obejrzeniu okolicznego pałacu, uczestnicy przeszli 8-kilometrową trasę do Polanki Wielkiej, aby porównać zewnętrzne rozwiązania architektoniczne kościoła pw. św. Mikołaja i jego wewnętrzny wystrój. Przebudowany już w XVII wieku w stylu barokowym, przyciągnął naszą uwagę swoimi rokokowymi ołtarzami, barokową chrzcielnicą i pięknymi XVIII-wiecznymi organami.

Po zwiedzeniu jeszcze okolicznego zespołu parkowo-pałacowego, uczestnicy autokarem przejechali do parku świętego Mikołaja w Zatorze. Tutaj, po krótkim odpoczynku, uczestnicy byli oprowadzani po bajkowym świecie, pomysłowo rozmieszczonym na terenie parku. Przewodniczki przy każdym bajkowym domku lub postaci, opowiadały bajki i egzaminowały dzieci z ich znajomości. Na pożegnanie z tym pięknym miejscem nasi uczestnicy, pełni wrażeń, wzięli udział w baśniowej paradzie.

29 marca 2014 roku duża grupa mieszkańców Jaworzna (głównie dzieci i młodzieży) wzięła udział w VII Zlocie Oddziałów PTTK woj. śląskiego w Tarnowskich Górach. W tym rajdzie, na naszym Szlaku Architektury Drewnianej, była zabytkowa, XVI-wieczna, drewniana Dzwonnica Gwarków, która jeszcze w latach 50-tych XX wieku budziła gwarków (czyli górników) do pracy. Zabytek w całości zbudowany jest z drewna, a pod gontowym dachem wisi „szychtowy” dzwonek. Niejeden z uczestników miał ochotę posłuchać jego dźwięku.

Jednak głównym punktem wyjazdu było przejście trasy zlotowej i udział w zakończeniu zlotu. Z przewodniczką spotkaliśmy się pod zamkiem w Tarnowicach Starych. Uroda zrekonstruowanego, XVI-wiecznego zamku przyciągnęła uwagę miłośników fotografowania. Potem pojechaliśmy w pobliże szybów wejściowych do Sztolni Czarnego Pstrąga. Tutaj czekała na uczestników największa atrakcja dnia, przepłynięcie łodziami najdłuższą podziemną trasą, z szybu „Sylwester” do szybu „Ewa”. Przewodnik, prowadząc połączone łodzie, przedstawiał historię kopalni. Opowieści ubarwiał anegdotami na temat mijanych bram i wróżbami, związanymi ze spadającymi na ramiona i głowę kroplami.

Po podziemnych atrakcjach czekała uczestników piesza trasa przez park w Reptach. Przy spacerze do Źródła Młodości dało się miejscami zauważyć symptomy wiosny, kwitnące przylaszczki. Po dotarciu do pięknego kościoła pw. św. Mikołaja i zwiedzeniu go, uczestnicy mieli przyjemność zapoznać się z zabytkiem przyrody, wspaniałym okazem, największego w Europie, kasztana jadalnego. W zabytkowej kopalni srebra, na zakończenie zlotu, czekało nas, jako jedną z najliczniejszych grup wycieczkowych, bardzo miłe przyjęcie i gorący posiłek. Później przeszliśmy do rynku w Tarnowskich Górach, gdzie uczestnicy otrzymali tradycyjnie pamiątkowe znaczki, a szkoły zostały nagrodzone dyplomami za udział.

W kwietniu 2014 roku rozpoczęliśmy część wyjazdową rajdów w bardziej odległe tereny województwa małopolskiego. Tutaj bardzo wdzięczni jesteśmy za dotację Gminie Miasta Jaworzna – dzięki temu mogliśmy ograniczyć częściowo koszty transportu i wyjazdy stały się dostępniejsze dla uczniów jaworznickich szkół.

W Niedzielę Palmową, 13 kwietnia, nasz rajd do Rabki-Zdrój i Poręby Wielkiej miał cztery motywy przewodnie: poznanie walorów rozkwitającego na powrót uzdrowiska, wzięcie udziału w konkursie palm i kultywowaniem zwyczajów folkloru regionalnego, związanego z ubieraniem palm, zwiedzenie nowych obiektów na Szlaku Architektury Drewnianej oraz zaznajomienie się z postacią pisarza Władysława Orkana.

„Ukochałem lud biedny ponad miarę,
Bom się jego pieśnią wykołysał.
Ukochałem zwyczaje i gwarę,
którem jako dziecko z piersi matki wyssał”.
Władysław Orkan

Podczas spaceru po uzdrowisku, uczestnicy mieli okazję dowiedzieć się o historii uzdrowiska i poznać jego ciekawsze miejsca i kilka starych, zabytkowych, niestety mocno niszczejących willi. Przy tężni solankowej wszyscy chętni wdychali ożywcze sole mineralne. Po sesjach zdjęciowych przy, znanym na całą Polskę, pomniku św. Mikołaja, cała grupa przeszła pod stary, modrzewiowy kościół pw. Marii Magdaleny. W tym XVII-wiecznym, zabytkowym kościółku ulokowało się Muzeum Sztuki Regionalnej im. Władysława Orkana i właśnie przy tym muzeum rokrocznie jest organizowany konkurs palm. Reprezentanci naszej grupy zwiedzili zabytkowy kościółek i poznali eksponaty muzealne. Wzięli także udział w konkursie, z przygotowanymi przez siebie palmami. Zostaliśmy, jako grupa pięknie przywitani przez burmistrz Rabki i obdarowani okolicznościowymi pamiątkami. Komandor naszych rajdów, koleżanka Danuta Paderewska, została również wyróżniona przez panią burmistrz specjalnymi podziękowaniami za swoje oddanie sprawom dzieci i młodzieży.

Po konkursie i obiedzie w jednej z rabczańskich restauracji, całą grupą przejechaliśmy do Poręby Wielkiej, rodzinnej wioski Władysława Orkana. Na jednej z gorczańskich polan usytuowana jest zabytkowa willa, Orkanówka – dom pisarza i poety z przełomu XIX i XX wieku. Przewodniczka po tym obiekcie z afektacją i w piękny literacko sposób przybliżyła nam tak samego pisarza, jak i jego rodzinę. Wiersz 19-letniej córki pisarza (przewidujący jej przedwczesną śmierć), deklamowany podczas zwiedzania przez przewodniczkę, niejednemu uczestnikowi wycisnął łzy z oczu.

O następnych rajdach na Szlaku Architektury Drewnianej przeczytacie państwo w kolejnych numerach gazety. Pragniemy, jako Komisja Turystyki Pieszej Oddziału PTTK w Jaworznie, gorąco zaprosić na wystawę prac fotograficznych z tego cyklu, którą, dzięki uprzejmości dyrektora Muzeum Miasta Jaworzna, prezentujemy w jednej z sal muzeum do 15 stycznia 2015 r. W środę, 9 stycznia, o godzinie 16.00, odbędzie się uroczystość wręczenia nagród i dyplomów laureatom.

Zdjęcia i tekst: „roszada”