Uchwałą Rady Miejskiej z 19 grudnia 2018 usunięty został pomnik, który znajdował się przy ulicy Ławczanej. Napis na pomniku upamiętniał tragiczne wydarzenie: „Tu zginął żołnierz Gwardii Ludowej Janek Martyniak”. Jego grób znajduje się na cmentarzu Pechnickim, tablica nagrobna informuje: „zginął z rąk hitlerowskiego okupanta 10 czerwca 1943 roku przeżył lat 20.” Historycy czytając GL mają wiedzę, że była GL- PPS i GL-PPR. Najwięcej publikacji – po II wojnie światowej – poświęcono GL-PPR i Jan Martyniak w nich nie jest wymieniany.

Nauczycielka historii pani radna Ewa Zuber, głosowała za usunięciem pomnika, a w oparciu o jej wiedzę (tu mogę się mylić, mogli myśleć własnymi głowami) radni JMM i PiS, także zagłosowali 19 grudnia 2018 za usunięciem pomnika. Wystąpienia radnych Koalicji Obywatelskiej, starających się pomnik ocalić, solidarny sprzeciw wobec projektu uchwały, nic nie dał. Pomnik został usunięty.

Haniebna uchwała w uzasadnieniu zawiera takie zdanie: „Informacje na podstawie których tut. Jednostka przygotowała rys historyczny przedmiotowego miejsca pamięci zostały zaczerpnięte z Zeszytów Historycznych Miasta Jaworzna, materiałów opublikowanych przez Miejska Bibliotekę w Jaworznie – punkt Informacji Turystycznej, materiałów opublikowanych przez Muzeum Miasta Jaworzna”.

Zeszyty Historyczne (marzec 2000 nr 1/2 s. 18), wyraźnie wskazują, że pomnik Jana Martyniaka nie podlega ustawie dekomunizacyjnej. Czytamy w nich: „[…] opodal toru kolejowego stoi mały pomnik żołnierza GL-PPS Janka Martyniaka”.

Nie znalazłam żadnego źródła, które wskazywałoby, że należał do GL-PPR. Jest niedoprecyzowanie uhonorowanego przez Jaworzno, pasjonata historii, pana Kempińskiego, że do GL. Wiadomo, że mądry historyk dotrze do wiedzy czy GL-PPR czy GL-PPS. Dr hab. Jarosław Tomasiewicz, z Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego, powołując się na źródła – a ma bogaty warsztat badawczy – pisze: „J. Martyniak był członkiem organizacji zbrojnej utworzonej pod nazwą Gwardia Ludowa przez podziemny ruch socjalistyczny Wolność Równość Niepodległość.”

W imieniu organizacji PPS Niepodległość, Jakub Skrzypkowiak pisze: „Instytut Pamięci Narodowej nie miał jakichkolwiek podstaw do rekomendacji likwidacji pomnika, a ludzie tam pracujący wykazali się niezwykłą niekompetencją i złą wolą. Wielokrotnie przedstawialiśmy fakty przeczące temu, jakoby Janek Martyniak był członkiem komunistycznej partyzantki, co było przyczyną likwidacji pomnika”.

26 maja 2021 do Rady Miejskiej złożona została petycja: „My, niżej podpisani mieszkańcy Jaworzna […] reprezentowani przez Dariusza Bondara, domagamy się od władz miejskich natychmiastowego przywrócenia pomnika Jana Martyniaka na ul. Ławczaną w Jaworznie”.

Podczas sesji, 28 września 2021, przyjęliśmy projekt uchwały RM dotyczący uznania petycji za zasadną. „ Na wniosek, który wpłynął do IPN-u, przeprowadzono ponownie analizę w wyniku której IPN poinformował Gminę o zamiarze przywrócenia pomnika poświęconego pamięci Jana Martyniaka” – przeczytaliśmy w uzasadnieniu do uchwały. Przewodniczący Klubu Koalicji Obywatelskiej, radny Maciej Bochenek podziękował panu Bodnarowi i mieszkańcom za skuteczne działania. Również ja przyłączyłam się do tych słów. Nawiązując do uchwały z 2018 roku, powiedziałam: nie było żadnego powodu, aby występować do IPN o opinię. Odezwała się pani radna, nauczycielka historii: cytuję: „w inskrypcji która była na poprzednim pomniku było napisane tylko, że był żołnierzem GL. […] po wnikliwej analizie okazało się, że Jan Martyniak był GL-PPS”.

Pani radna Ewa Zuber, pouczyła mnie w sprawie warsztatu historyka. Powiedziała: „Myślę, że mają wiedzę historyczną, potwierdza mój dyplom, jak również studia podyplomowe. Pani radna nie musi się bać o stan mojego wykształcenia. […] monografia, którą pani trzyma w ręce, która wielokrotnie była poddawana krytyce i pani jako osoba związana z miastem Jaworznem, jak również z Miejską Biblioteką Publiczną powinna o tym wiedzieć. Mnie na studiach historycznych nauczono, że nie można opierać swojej wiedzy, tylko z jednego źródła, że trzeba korzystać z różnych, w związku z tym powoływanie się tylko na jedną monografię i jedno opracowanie oczywiście nie jest tutaj według historyka rzeczą poprawną.”

Wynika z tego, że pani radna głosując na sesji 19 grudnia 2018 nie dokonała wnikliwej analizy. Powiedziała: „posiłkowałam się opinią, która została przygotowana przez IPN”, a zatem skorzystała z jednego źródła. Jak się okazało niewiarygodnego. A wystarczyło przeczytać monografię. Tam są przypisy, odsyłają do niejednej publikacji. Otóż pani radna „Monografii Jaworzna” zarzuca błędy. Owszem, są. Maszynopisy poszczególnych rozdziałów przyszłej monografii, były dostępne do przeczytania w urzędzie miejskim. Pani Ewa Zuber gdyby zechciała przeczytać miałaby możliwość wykazać błędy. Drukowałam fragmenty, („Jaworzno” czasopismo Urzędu Miejskiego, 1991) zapraszałam do dyskusji. W bibliotece zorganizowałam 7 października 1993 spotkanie z historykiem dr Zawistowskim. Sporządzaliśmy z mieszkańcami spis błędów. Nie było pani Ewy Zuber przy tej bezinteresownej robocie. O naniesienie poprawek do przyszłej monografii zabiegałam w tamten czas u władzy miejskiej.

Wracając do Jana Martyniaka w tej sprawie (GL-PPS) niczego w monografii poprawiać nie trzeba. Raczej zastanowić się skąd wzięły się jeszcze dwie wersje wydarzeń. Jednak historycy wykorzystując swoje doświadczenie badawcze, zdecydowali, która z usłyszanych wersji wydarzeń z 9/10 czerwca 1943 roku jest wiarygodna. „Monografia Miasta Jaworzna” pod red. dr Jerzego Zawistowskiego wydana w 1996 roku, odnotowuje [s.29]: „podczas akcji, której celem było uwolnienie z obozu jenieckiego kilku lotników brytyjskich poległ w walce Jan Martyniak członek Gwardii Ludowej PPS”.

Na sesji, Przewodniczący Rady Miejskiej oraz Sekretarz Miasta, szlachetnie zasugerowali, aby dyskusję zakończyć. Uszanowaliśmy to. Pani sekretarz, zwróciła nam uwagę, że jest czas przyglądnięcia się badawczo tej sprawie. Wrześniowa uchwała dotyczy tylko petycji, ta o wskrzeszeniu pomnika – omówieniu napisu, jaki znajdzie się na pomniku – jest przed nami.

Radna, nauczycielka historii zapewne z prawdziwą satysfakcją – mam taką nadzieję – zapozna nas, z tymi publikacjami, materiałami źródłowymi, które upoważniły ją do głosowania (sesja 19 grudnia 2018) za tym, aby pomnik Jana Martyniaka usunięto, gdyż według pani radnej Zuber, podlegał ustawie dekomunizacyjnej.

Z szacunku do warsztatu historyka pani radnej Zuber, wystąpiłam z interpelacją.
Barbara Sikora
radna Rady Miejskiej

podpis pod foto: Spotkanie z dr Zawistowskim w bibliotece, 7 października 1993. W dyskusji uczestniczyli: Franciszek Ciołczyk, Stanisław Mikłas, Feliks Czerwonka, (przedstawił dwie wersje w sprawie Janka Martyniaka), Stanisław Nowakowski, Stanisław Kramarczyk, Czesław Kempiński i inni.