Uwagi wstępne
Przez politykę, ogólnie biorąc, należy rozumieć całokształt spraw państwowych, które dotyczą spraw wewnętrznych i zewnętrznych państwa, i które są powiązane z działalnością rządu, partii oraz innych organizacji politycznych. Z kolei słowo terminologia wskazuje na specjalistyczne słownictwo, jakim posługują się nauki polityczne. Określenie „ współczesna” wymaga jednak szerszego objaśnienia z uwagi na wieloznaczność.

Tutaj chodzi o świat ludzi żyjących obecnie, w ostatniach mniej więcej dziesięciu dekadach, łącznie z XXI wiekiem. A zatem w czasach niebywałej ekspansji polityki na wszystkie dziedziny życia społecznego. Nie dziwi więc, że nasze pokolenie na ogół dobrze zna słownictwo polityczne, w końcu posługuje się nim na co dzień. Przy tym nie można zapominać, że „ojcowie założyciele” nauk politycznych, genialni myśliciele demokratycznych Aten, Sokrates, Platon i Arystoteles, przekazali nam olbrzymi zasób wiedzy o ustrojach politycznych i o sztuce rządzenia państwem. Ta wiedza jest zawarta w pojęciach naukowych, myślowych odpowiednikach terminów. Kto dzisiaj jest świadom tego, że terminologia, jaką się oni posługiwali, a także im współcześni historycy: Herodot (”Dzieje”), „ojciec historii” oraz Tukidydes („Wojna peloponeska”) „ ojciec” tzw. krytycznej historiografii, stanowi składową część współczesnego języka. Z tego pradawnego zasobu słownictwa wystarczy przypomnieć tylko kilka wyrazów: tyrania, monarchia, demagogia czy demokracja. Dzisiaj, po wielu stuleciach przeobrażeń politycznych, w szczególności pod wpływem wojen, rewolucji czy reformatorskich działań, to starodawne słownictwo nabrało nowych, dodatkowych znaczeń. Ten krótki słownik ma nie tylko przypomnieć ich pierwotny sens, lecz także powinien pokazać nowości terminologiczne, semantyczne innowacje i związki ze współczesnym kontekstem zdaniowym. Autor chciałby wierzyć, że jakąś cząstkę tego zadania udało mu się wykonać, resztę niechaj wykonają profesjonalni leksykolodzy.

Uwaga ostatnia, słowniczek pomija wyrazy i zwroty niecenzuralne, co więcej, rezygnuje z wielokropka: z trzech, czterech lub jedenastu kropek, które zwykle kończą myśli i słowa mało parlamentarne. Za jego tak wielkie zubożenie muszę przeprosić domyślnego czytelnika.
Marian Bębenek

Abdykacja – władza monarsza (cesarz, król, książę) jest dziedziczna i dożywotnia; przedwczesne zrzeczenie się tronu, oznacza również rezygnację z uprawnień, jakie przysługują monarsze z racji tytułu. Abdykacja może być dobrowolna lub wymuszona przez okoliczności uniemożliwiające dalsze sprawowanie władzy. Niedawna abdykacja cesarza Japonii Akihito, cesarza numer 125, najstarszego cesarstwa w świecie (wg tradycji od 660 roku p.n.e.), była aktem dobrowolnym ze względu na pogarszający się stan zdrowia Cesarza Akihito. Ceremonia jego abdykacji i przekazania władzy synowi, Naruhito, trwała zaledwie 10 minut. Było to 30 kwietnia 2019 roku. Natomiast właściwa, uroczysta intronizacja Naruhito, następcy Chryzantemowego Tronu, nastąpiła dopiero 22 października 2019 roku w obecności przedstawicieli dyplomatycznego świata.

Warto nadmienić, że w ostatnich stu latach w europejskich monarchiach konstytucyjnych, gdzie dziedziczni i dożywotni monarchowie i monarchinie panują wspólnie z parlamentem, lecz nie rządzą, wielu z nich dosyć chętnie zrzekało się korony, deklarując podeszły wiek. Między innymi Wielki Książę Luksemburga Jan z dynastii Burbonów z taką motywacją zrzekł się tronu w 2000 roku na rzecz swojego syna Henryka. Również Królowa Holandii Beatrycze z dynastii Oranje – Nassau abdykowała, jak się zdaje, nie ze względu na wiek i zdrowie, raczej ze względu na swego syna Wilhelma- Aleksandra, pierwszego króla Holandii od 123 lat. Konkludując, przypadki dobrowolnej rezygnacje z władzy monarszej w systemach demokracji parlamentarnej mogą zastanawiać, zwłaszcza kiedy uzmysłowimy sobie, że brytyjska królowa Elżbieta II, obecnie, w roku 2022, obchodziła 96 urodziny i świętowała imponujące 70 lat panowania (od 1952 roku) na brytyjskim tronie. Książę Walii, Karol Windsor, pierworodny syn królowej Elżbiety II, następca tronu ma już 74 lata (rocznik 1948).

Na koniec nie zaszkodzi wspomnieć, że Benedykt XVI, niemiecki rzymskokatolicki duchowny, papież, monarcha absolutny, suweren Państwa Watykańskiego od 19 kwietnia 2005 do 28 lutego 2013 dobrowolnie zrzekł się swego urzędu. Prawo kanoniczne (kościelne) nie zna terminu abdykacja. Sam akt zrzeczenie się władzy absolutnej przez papieża nosi nazwę renuntiatio (kan. 332). Z chwilą przejścia papieża na emeryturę niezbędną koniecznością stało się zwołanie konklawe, czyli zgromadzenia kardynałów dokonujących wyboru papieża. W marcu 2013 roku nowy papież przybrał imię Franciszek, jest nim argentyński kardynał Jorge Mario Bergoglio. Od czasów papieża Grzegorza XII, zatem od XV wieku, jest to pierwsza dobrowolna i zdumiewająca rezygnacja z papieskiego urzędu, wyposażonego we władzę monarchy absolutnego.

Absolutyzm – jako określenie ustroju monarchia absolutna oznacza nie tylko władzę dziedziczną i dożywotnią, lecz także władzę nieograniczoną, to znaczy taką, która nie jest podporządkowana normom prawnym, np. konstytucji, i nie jest kontrolowana przez parlament. Jednocześnie w rękach monarchy, pojedynczej osoby, skupione są najważniejsze sprawy państwowe. Za sztandarową postać monarchy absolutnego uważany jest król Francji Ludwik XIV, Król Słońce, fr. „Le Roi-Soleil”, którego emblematem było słońce, i który do przewodniczącego parlamentu powiedział: – ” L`Etat, c`est moi!”, „Państwo to ja!”. Tego rodzaju forma państwowości najdłużej utrzymała się w Rosji, do 1917, lecz w złagodzonej postaci. Obecnie monarchią absolutną jest Królestwo Arabii Saudyjskiej, gdzie władzę ustawodawczą i wykonawczą na podstawie religii islamu sprawuje król z dynastii Saudyjskiej, Strażnik Dwóch Świętych Meczetów. Podobną monarchią absolutną jest sułtanat Brunei na Borneo. Natomiast zupełnym dziwolągiem XXI wieku jest Korea Północna, typ monarchii absolutnej pod władzą komunistycznej dynastii Kimów. To najbardziej opresyjna, ideologiczna dyktatura, totalitaryzm odseparowany od cywilizowanego świata.

Afera, zwana Rywingate. Wyraz afera w odróżnieniu od przestępstwa pospolitego wskazuje na oszukańcze przedsięwzięcie zakrojone na szeroką skalę społeczną. Polska afera Rywina z 2002 roku, zwana na wzór afery Watergate (1972 r.) amerykańskiego prezydenta Nixona, jak Ameryką, tak też zatrzęsła naszą młodą sceną polityczną i przyczyniła się do wyborczej klęski lewicowego rządu SLD – PSL, premiera Leszka Millera. Korupcyjne przedsięwzięcie uknuto w trakcie prac rządu SLD – PSL nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji. Za korzystną dla prywatnej spółki giełdowej (Wydawnictwo Agora) zmianę ustawy: możliwość zakupu największej prywatnej telewizji, Lew Rywin, wielki producent filmowy („Pianista”, „Pan Tadeusz”, „Lista Schindlera”) w imieniu „grupy trzymającej władzę” złożył Adamowi Michnikowi (czołowy polski intelektualista i redaktor najważniejszego dziennika „Gazeta Wyborcza”) propozycję płatnej protekcji za gigantyczną łapówkę (17,5 mln dolarów). To się zdarzyło 22 lipca 2002 roku. Kilka tygodni później premier podał się do dymisji, lewica poniosła klęską wyborczą, a po niej nastał długotrwały ideowy i organizacyjny kryzysy lewicowych stronnictw.

Aksjologia polityczna, nauka o wartościowania polityki, w pierwszym rzędzie chodzi w niej o kryterium oceny kluczowych wartości politycznych, takich jak: prawda, sprawiedliwość, wspólne dobro, wolność, lojalność. A kryterium to czynnik, miernik, służący za podstawę oceny polityki. Dzięki niemu możemy rozpoznać kod genetyczny, DNA, czyli rodzajową tożsamość polityki prowadzonej przez państwo czy dany rząd. Zasadniczo odróżnia się kryterium etyczne (moralne) oraz kryterium skuteczności działań, realizacji politycznych celów. To drugie (skuteczność) z polityki de facto eliminuje zasady moralne jako wartości powszechne i uniwersalne. W związku z tym w polityce odróżnia się dwa główne nurty: realizm oraz pragmatyzm, którym odpowiadają dwie tradycje filozoficzne: arystotelesowska oraz sofistyczna. Ta ostatnia głosi, jakoby w polityce i w ogóle w życiu publicznym, wartości naczelne i oceny etyczne : prawda, dobro, sprawiedliwość , uczciwość, były względne i subiektywne. Takie stanowisko w przekładzie na język potoczny wyraża powiedzonko: „punkt widzenie zależy od punktu siedzenia”.

Marian Bębenek

Prof. dr hab. Marian Bębenek
rodowity jaworznianin, polonista i politolog. Od wczesnych lat miał zainteresowania humanistyczne, raczej dość szerokie, żywe: sport, życie religijne, literatura, film, filozofia i polityka, życie towarzyskie. Praca – nauczyciel i wychowawca młodzieży Liceum Ogólnokształcącego, Liceum Medycznego i Uniwersytetu Robotniczego w Jaworznie. Następnie studia doktoranckie i praca naukowo-dydaktyczna w Instytucie Nauk Politycznych na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego; tam uzyskuje doktorat i habilitację z nauk humanistycznych w zakresie nauki o polityce. Po przejściu na emeryturę (2003/4) kontynuuje pracę naukowo-dydaktyczną w Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego oraz w Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego do dzisiaj (wykłady i seminarium doktorskie). Promotor dwu doktoratów, jeden na Uniwersytecie Jagiellońskim, potem drugi w Krakowskiej Akademii im A. Frycza Modrzewskiego. Tam też na obronę oczekują dalsze dwie prace doktorskie. Ostania jego praca naukowa w zespole międzyuczelnianym do przygotowania krytycznej edycji pism Feliksa Konecznego, polskiego historyka, wybitnego przedstawiciela nowoczesnej nauki o cywilizacjach, została sparaliżowana przez z piekła rodem epidemię koronawirusa covid-19. Wobec tego trochę z przyzwyczajenia, trochę dla zabawy, łączącej przyjemne z pożytecznym, zajął się opracowaniem słownika współczesnego języka polityki.

Ciekawsze publikacje z ostatnich 10 lat:
„Sukiennicki Wiktor” (w:)„Encyklopedia filozofii polskiej”, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2011, t. 2, str. 638-640.
„Z dziejów jednego pojęcia – ustrój hybrydowy” (w:) „Myśl i polityka”, Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Jackowi Marii Majchrowskiemu”, t.2, Kraków 2011, str.. 253-263.
„O niektórych determinantach stylu rządzenia państwem” (w:) „Państwo demokratyczne, prawne i socjalne”, Kraków 2014, str. 382-396.
„Polskie sny o wskrzeszeniu Christianitas” (w:) „Stanisław Orzechowski pisarz polityczny”, Księgarnia Akademicka, Przemyśl- Kraków 2014, str. 39-42.