Cywilizacja chińska Przechodząc do nowej tematyki, chciałbym, aby mój czytelni był w pełni świadomy trzech faktów, które dotyczą wielkiej polityki. Po pierwsze, na arenie światowej XXI wiek, według historyków, jest od 6 do 8 głównych cywilizacji. Są to: * cywilizacja zachodnia *cywilizacja prawosławna * cywilizacja chińska * cywilizacja japońska * cywilizacja hinduistyczna * cywilizacja islamska * cywilizacja afrykańska * cywilizacja latynoamerykańska.
Po drugie, rywalizacja o prymat toczy się pomiędzy czterema cywilizacjami: – Stany Zjednoczone, Unia Europejska i Wielka Brytania przewodzą cywilizacji zachodniej. Cywilizacji chińskiej przewodzi komunistyczna ChRL, wspierana przez azjatyckich sojuszników: Laos, Korea Płn. i Wietnam, zaś z oddali – przez Kubę wyspę na Morzu Karaibskim oraz Wenezuelę w Ameryce Południowej. Jednak Wenezuela od czasu rządów Chaveza, lewicowego populisty, obiecującego zbudowanie „socjalizmu XXI wieku” pogrążona jest w głębokim kryzysie gospodarczym i politycznym. Obecny rząd Nicolasa Maduro, lewicowego autokraty, za spadek cen ropy naftowej, której wydobycie jest głównym źródłem dochodów kraju, oskarża USA i dołącza do antyzachodniej polityki. Za patrona i przywódcę cywilizacji prawosławnej podaje się Putinowska Rosja, która usiłuje integrować kraje Azji Środkowej, dawne republiki ZSRR, aby w wojnie z prawosławną demokratyczną Ukrainą, mieć jakieś wsparcie, bo Białoruś jeszcze się ociąga, waha. W cywilizacji islamskiej nie widać wyraźnego, mocnego przywództwa. Irańska teokracja na swych sztandarach głosi walkę przeciwko „wielkiemu szatanowi” USA i swemu prastaremu wrogowi – Izraelowi, ale to się nie przekłada na czynną walkę polityczną. Afganistan z szalonymi rządami talibów, pogrążony w kryzysie gospodarczym i politycznie izolowany, znajduje się na peryferiach świata polityki. Wśród państw islamskich, wspierających antyzachodnią politykę, niepokoi Pakistan, 10. siła militarna świata, jedyne państwo islamskie, posiadające broń atomową (ok. 10 głowic); zwłaszcza niepokoi to, że Pakistan nie podpisał układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. Natomiast Królestwo Arabii Saudyjskiej – gdzie podstawą systemu prawnego jest szariat, prawo muzułmańskie Koran i nauki proroka Mahometa, Sunna – na szczęście, utrzymuje przyjazne stosunki z USA i UE, co więcej, zwalcza siatki terrorystyczne zwolenników dżihadu. Inne mniejsze sułtanaty, siedzą cicho. Dodać warto, że Turcja jest państwem świeckim, chociaż społeczeństwo tureckie (nie -arabskie) to w przeważającej większości muzułmanie, sunnici. W 1952 Turcja przystąpiła do NATO. Rząd polski nawet popierał jej starania o wejście do UE, na to jednak nie było zgody w UE.
Konkludując, w rywalizacji wielkich mocarstw o prymat w polityce XXI w. jedynym groźnym rywalem Stanów Zjednoczonych, jak wiele na to wskazuje, są modernizujące się komunistyczne Chiny. Wektor światowej polityki zmienia kierunek, stary: Waszyngton – Moskwa, na nowy: Waszyngton – Pekin. Niegdyś Napoleon powiedział: – „gdy Chiny się przebudzą świat zadrży w posadach”. To się właśnie stało. W tej sytuacji warto sobie uzmysłowić, jakie są potencjalne możliwości cywilizacji chińskiej w wielkiej grze mocarstw o największą stawkę, kto w niej zwycięży i będzie rozdawać karty.
Cywilizacja chińska. Pojęcie „cywilizacja chińska” oznacza dorobek materialny i duchowy, narodu chińskiego, dorobek, który nie jest osiągnięcie jednego okresu historii, lecz rezultatem procesu dziejowego, liczącego od co najmniej 4 tysięcy lat. Istotną treść i różne formy tak rozumianej cywilizacji chińskiej można łatwiej rozpoznać i opisać za pomocą modelu teoretycznego, jakim współczesna nauka opisuje procesy narodotwórcze. Wtedy proces dziejowy zostaje zredukowany do trzech pojęć: państwo – język literacki – naród. Tytułem uzupełnienia: współczesna nauka dzieli narody na dwa rodzaje: historyczne narody oraz niehistoryczne1 narody. Wyżej podany model ma odniesienie tylko do do historycznych narodów, tj. ze starożytnym rodowodem, jak naród chiński.
„Legenda jest siostrą historii”, powiada Wolter, francuski pisarz i filozof XIII wieku. Kolebką cywilizacji chińskiej jest legendarne „Państwo Środka”, albo raczej „Królestwo Środka”, położone w Azji Wschodniej, na obszarach środkowego biegu Żółtej Rzeki (Huang Ho). Tam około 4 tysięcy lat temu w w epoce „Walczących Królestw” (481 -221 p.n.e.) podczas panowania pierwszych historycznie udokumentowanych dynastii Shang i Quin rozwój kulturowy zaznaczył się wybitnymi osiągnięciami. Ustalono zasady pisanego języka literackiego, stworzono literaturę piękną, filozofowie Konfucjusz i półlegendarny mędrzec Laozi, stworzyli naukę moralną Jednocześnie powstała też pierwsza kultura rolnicza, obowiązujący system miar i wag, kalendarz. wprowadzono powszechny system prawny. Wreszcie, co niemniej ważne, wybitnemu władcy Qin Shi-Huangdi udało się skłócone ze sobą królestwa pogodzić i zjednoczyć. Wtedy uznał, że ma tytuł do ogłoszenia się cesarzem ogromnego królestwa, władcą z mandatu niebios. Jemu też przypisuje się zasługę wprowadzenia obowiązującego powszechnie systemu prawa oraz zapoczątkowanie budowy Wielkiego Muru, chroniącego państwo od północy przed najazdami koczowniczych plemion. Według historycznych przekazów „długi mur”miał służyć także ochronie biegnącego w pobliżu, równie sławnego Jedwabnego Szlaku, głównej drogi handlowej, która prowadziła z północnych Chin (od miasta Xi`an) na Bliski Wschód i do Europy. Transportowano nią rozmaite cenne towary: jedwab, papier, złoto, perfumy, rzadkie minerały (jadeit).
Słabą stroną rządów pierwszego cesarza było to, że to były rządy opresyjne dla poddanych, despocja wschodnia, która doprowadziły do zaburzenia spokoju społecznego i powszechnego sprzeciwu.
Dopiero za dynastii Han, od 206 roku p.n.e. do 220 r. naszej ery, utworzony został model rządów stabilnych, centralistyczny z biurokratyczną, zawodową, administracją, zarazem zgodny z myślą konfucjańską postulującą rządy sprawiedliwe o charakterze paternalizmu, „ojcowskiego” stosunku do podwładnych. Rządy dynastii Han to jeden z z najwspanialszych okresów w dziejach Chin. Sami Chińczycy do dzisiaj nazywają się „ludem Han” („Han ren”). Ponieważ to właśnie wówczas ukształtowało się poczucie tożsamości narodowej Chińczyków. Warto zauważyć, że Chińczycy wcześniej niż Europejczycy osiągnęli wysoki poziom kultury umysłowej, filozofię, literaturę piękną sztukę i rzemiosło artystyczne. Może dlatego tak uparcie i wytrwale bronili się przez stulecia przed przyjęciem kultury europejskiej. Poza tym kultura narodowa Chin zawsze wywierała mocny wpływ na kraje sąsiednie: Koreę, Tybet, nawet Japonię. Była przebogata i różnorodna, imponowała wysokim poziomem nauki i techniki, architektury i zdobniczej sztuki dworskiej. W szczególności – bogactwem życia religijnego, odkąd buddyzm przekształcony na chińską modłę stał się, obok konfucjanizmu, ich drugą wiarą, świecką nauką moralną bez Boga.
Pod rządami dynastii Cing, która panowała od połowy XVII do końca XVIII wieku, cesarstwo chińskie znajdowało się u szczytu, jego stolica Pekin była wspaniałym i największym miastem świata. Rozkład i upadek władzy Cingów nastąpił w XIX wieku. Handlowe interesy mocarstw zachodnich doprowadziły do wojen opiumowych i powstań chińskich. W państwie zapanował chaos. Cesarstwo zbliżało się do bankructwa. Chińczycy, podobnie jak niegdyś Francuzi, woleli rewolucję aniżeli kolejne reformy. 31 grudnia 1911 roku Partia Narodowa, Kuomintang, obaliła instytucję cesarstwa i ogłoszono w Nankinie republikę. Do walki o władzę włączyła się Komunistyczna Partia Chin pod wodzą Mao Zedonga. Rozpętała się wojna domowa, toczona przez lata. Na kontynencie azjatyckim zwyciężyli komuniści, w roku 1947 Mao Zedong proklamował Chińską Republikę Ludową. Pokonana armia Kuomintangu na czele z Czang Kaj-szekiem wycofała się na wyspę Tajwan, gdzie utworzono odrębne państwo o nazwie Republika Chińska.
W latach 60. i 70. chiński maoistowski system dyktatury proletariatu przybrał postać systemu totalitarnego. W gigantycznym gułagiem wymordowano, wg szacunkowych danych, około 70 milionów ludzi. Odwilż przyszła na początku lat 80-tych pod nowym przywództwem Deng Xiaopinga. Rozpoczęto reformy gospodarcze i modernizację kraju. Podczas wizyty Gorbaczowa, przywódcy ZSRR, u Deng Xiaopinga w Pekinie w 1989 roku, chińskie wojsko urządziło masakrą tłumu demonstrującego za swobodami demokratycznymi na pekińskim „Placu Niebiańskiego Pokoju” (Tian`anmen).
Paternalistyczna cywilizacja chińska ma Janusowe oblicze, jak tajemnicze bóstwo rzymskie z dwoma twarzami obróconymi w przeciwne strony: ku dobru i ku złu; ku despocji wschodniej i ku zachodniej demokracji. Łączy je jedna myśl: interes własny – troska o dobro dynamicznie rozwijającej się dzisiejszej „Republiki Środka””. Widoki na przyszłość to wielka zagadka.
1. Niehistoryczne tzn. powstałe pod wpływem XIX -wiecznej idei narodu i państwa narodowego, jak np. Litwa, Łotwa, Estonia, państwa bałkańskie, Czechy, Słowacja itd.
prof. dr hab. Marian Bębenek
Prof. dr hab. Marian Bębenek
Rodowity jaworznianin, polonista i politolog. Od wczesnych lat miał zainteresowania humanistyczne, raczej dość szerokie, żywe: sport, życie religijne, literatura, film, filozofia i polityka, życie towarzyskie. Praca – nauczyciel i wychowawca młodzieży Liceum Ogólnokształcącego, Liceum Medycznego i Uniwersytetu Robotniczego w Jaworznie. Następnie studia doktoranckie i praca naukowo-dydaktyczna w Instytucie Nauk Politycznych na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego; tam uzyskuje doktorat i habilitację z nauk humanistycznych w zakresie nauki o polityce. Po przejściu na emeryturę (2003/4) kontynuuje pracę naukowo-dydaktyczną w Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego oraz w Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego do dzisiaj (wykłady i seminarium doktorskie). Promotor dwu doktoratów, jeden na Uniwersytecie Jagiellońskim, potem drugi w Krakowskiej Akademii im A. Frycza Modrzewskiego. Tam też na obronę oczekują dalsze dwie prace doktorskie. Ostania jego praca naukowa w zespole międzyuczelnianym do przygotowania krytycznej edycji pism Feliksa Konecznego, polskiego historyka, wybitnego przedstawiciela nowoczesnej nauki o cywilizacjach, została sparaliżowana przez z piekła rodem epidemię koronawirusa covid-19. Wobec tego trochę z przyzwyczajenia, trochę dla zabawy, łączącej przyjemne z pożytecznym, zajął się opracowaniem słownika współczesnego języka polityki.
Ciekawsze publikacje z ostatnich 10 lat:
„Sukiennicki Wiktor” (w:)„Encyklopedia filozofii polskiej”, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2011, t. 2, str. 638-640.
„Z dziejów jednego pojęcia – ustrój hybrydowy” (w:) „Myśl i polityka”, Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Jackowi Marii Majchrowskiemu”, t.2, Kraków 2011, str.. 253-263.
„O niektórych determinantach stylu rządzenia państwem” (w:) „Państwo demokratyczne, prawne i socjalne”, Kraków 2014, str. 382-396.
„Polskie sny o wskrzeszeniu Christianitas” (w:) „Stanisław Orzechowski pisarz polityczny”, Księgarnia Akademicka, Przemyśl- Kraków 2014, str. 39-42.
