„Był 15 sierpnia 1919 roku. Oczekujący od wielu godzin na wypłatę tłum górników stracił cierpliwość i wtargnął na plac mysłowickiej kopalni. Oddziały niemieckiego Grenzschutzu otworzyły ogień do nieuzbrojonych ludzi. Według oficjalnych danych zginęło sześć osób, w tym dwoje dzieci, a mysłowicka masakra stała się iskrą, która rozpoczęła otwarty konflikt o najcenniejsze i najlepiej rozwinięte gospodarczo ziemie zamieszkałe wówczas przez Polaków.”
Śląska droga do Polski – fragmenty felietonu Anny Sokół
Kilka słów przypomnienia: powstania śląskie – trzy konflikty zbrojne na Górnym Śląsku, które miały miejsce w latach 1919–1921 między ludnością polską i niemiecką. Odbyły się one w okresie formowania się Państwa Polskiego po zakończeniu I wojny światowej.
III powstanie, pod wodzą Wojciecha Korfantego, miało na celu poprawę niekorzystnego dla Polaków wyniku Plebiscytu na Górnym Śląsku. Na mocy postanowień traktatu wersalskiego, decyzję do którego państwa należeć będzie Górny Śląsk, oddano w ręce ludności mającej się wypowiedzieć w 1921 r. W plebiscycie większość ludności (59,6%) opowiedziała się za Niemcami. III powstanie śląskie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. i było największym zrywem powstańczym Ślązaków w XX w. W czasie III powstania doszło do dwóch dużych bitew powstańców z Niemcami w rejonie Góry Świętej Anny i pod Olzą. Były to najkrwawsze starcia w czasie powstań śląskich.
W 1922 r. podpisano w Genewie konwencję w sprawie Śląska, według której obszar przyznany Polsce powiększony został do ok. ⅓ spornego terytorium. Konwencja była korzystna dla Polski jeśli chodzi o istniejące na nim obiekty przemysłowe. Polsce przypadło 50% hutnictwa i 76% kopalń węgla.
W tym czasie na terenach przyznanych Niemcom rozpoczął się odwet na tych Ślązakach, którzy w okresie plebiscytowym działali na rzecz Polski. Zabraniano rozmawiać po polsku w lokalach publicznych, znieważając tych, którzy zakazu tego nie przestrzegali. Bojkotowano działaczy polskich, wprowadzano ograniczenia w działalności polskich organizacji.
Po 101 latach od wybuchu III Powstania Śląskiego wciąż trwają wokół niego spory. Padają pytania: zryw narodowościowy czy wojna domowa? W świadomości Polaków nadal jedynym zwycięskim powstaniem jest wielkopolskie. A śląskie, chociaż przyniosło II Rzeczpospolitej worek pieniędzy w postaci przemysłu, nowoczesnej myśli technologicznej i potencjału ludzkiego, pozostaje niedoceniane i spychane na margines.
Dla wielu Polaków, którzy zamieszkali na tej tak dawno opuszczonej przez Ojczyznę ziemi, powstania śląskie to fenomen niespotykany w dziejach nie tylko Europy. Bo niby dlaczego Ślązacy mieli chcieć powrotu do Macierzy? I do jakiej Macierzy? Wciąż pogrążonej w powojennym bałaganie, zmagającej się z bolszewicką nawałnicą, budującej dopiero swoje państwowe struktury i – przynajmniej oficjalnie – nie zachęcającej Ślązaków do zbrojnego zrywu.
A jednak się udało – Matka czy macocha?
Mimo to, było ono sukcesem przede wszystkim dla Polski. Bo to wyłącznie w jego wyniku, 12 października 1921 roku Liga Narodów podjęła decyzję o korzystniejszym dla nas podziale Górnego Śląska.
I mimo to, dyktator III Powstania Śląskiego, jako poseł na Sejm II Rzeczpospolitej, wypowiedział 16 maja 1922 roku z sejmowej mównicy przepełnione wiarą we wspólną drogę Polski i Śląska słowa: „Ten Śląsk przychodzi do Polski rzeczywiście jak dziecko do matki gorąco ukochanej, pragnąc połączenia z tą Matką – Ojczyzną na wieki. A ja wyrażam nadzieję, że Polska jak prawdziwa matka przygarnie tych najmłodszych swoich obywateli do piersi, że zapanuje pomiędzy Śląskiem a Polską jedność, że nie będzie dysonansów, nie będzie różnic dzielnicowych, że ten Śląsk stanie się składową częścią Polski, że będzie prawdziwym dzieckiem Matki Ojczyzny”.
Historia powoli weryfikowała nadzieje Korfantego. Dla wielu mieszkańców Śląska Polska stała się Matką, dla zbyt wielu jednak pozostała Macochą. I może stąd biorą się wciąż powracające pytania o przyczyny, wagę, wartość i sens wydarzeń sprzed 101 lat. Pytania, na które odpowiedzi nie powinni szukać wyłącznie mieszkańcy Śląska. Pytania, na które odpowiedzi wciąż oficjalnie, pełnym głosem nie umiemy poszukać wspólnie.
ZM LOK Jaworzno oraz Kapituła Konkursów im. Anny Sokół przygotowała dla czytelników kilka pytań o sprawdzenie samego siebie, co wiemy o powstaniach śląskich, tym bardziej, że rok 2022 został ogłoszony w woj. śląskim Rokiem Stulecia Powrotu Części Górnego Śląska do Polski.
1. Kiedy rozpoczęły się i zakończyły Powstania Śląskie?
2. Kto stał na czele 1, 2 i 3 Powstania Śląskiego?
3. „Zwycięstwo osiągniemy za wszelką cenę i nie ma takiego mocarza na świecie, który by mógł nas okuć ponownie w kajdany germańskie” – kto, kiedy i do kogo wypowiedział te słowa?
4. Gdzie odbyły się najpoważniejsze starcia – pierwsza bitwa w 3 Powstaniu Śląskim?
5. Ilu Polaków wzięło udział w Powstaniach ?
6. W jakim mieście znajduje się pomnik Powstańców Śląskich?
7. Podaj imię i nazwisko posterunkowego śląskiej Policji zamordowanego przez dywersanta niemieckiego na przejściu granicznym Szarlej w sierpniu 1938 roku.
8. Jaki był cel 3 Powstania Śląskiego?
9. Pod czyim dowództwem i gdzie doszło do przerwania połączenia kolejowego z resztą Niemiec.
10. Gdzie i pod czyim dowództwem odbyła się druga najważniejsza bitwa 3 Powstania Śląskiego?
