Przed odkryciem antybiotyków tysiące ludzi umierało z powodu zakażeń bakteryjnych, takich jak zapalenie płuc, sepsa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub infekcje po zabiegach chirurgicznych. Od samego początku ery antybiotykowej obserwowano pojawianie się bakterii opornych, ale przez wiele lat było to zjawisko sporadyczne. Z upływem czasu coraz więcej bakterii, które początkowo były podatne na tę grupę leków, stawało się opornymi dzięki wypracowaniu wielu różnych sposobów walki z antybiotykami.

Wykazano, że nadużywanie i niewłaściwe stosowanie tej grupy leków przyśpiesza ten proces.
Oporność stale wzrastała, a przemysł farmaceutyczny przez wiele lat ograniczał znacząco
badania nad nowymi antybiotykami, a więc nie wprowadzał nowych, skutecznych leków
działających na coraz bardziej oporne szczepy bakteryjne. Brak właściwych działań
ograniczających nadużywanie antybiotyków oraz brak nowych skutecznych leków
doprowadził do sytuacji alarmującej, antybiotykooporność stała się jednym
z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia publicznego.
Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe (AMR, ang. Antimicrobial resistance)
zagraża skutecznemu leczeniu i zapobieganiu zakażeniom coraz większej liczby infekcji
wywoływanych przez bakterie, pasożyty, wirusy i grzyby. AMR występuje, gdy bakterie,
wirusy, grzyby i pasożyty zmieniają się z biegiem czasu pod wpływem presji antybiotykowej
i przestają reagować na leki, co utrudnia leczenie infekcji i może doprowadzić do śmierci
chorego. W efekcie leki stają się nieskuteczne, a w organizmie utrzymują się infekcje, co
zwiększa ryzyko przeniesienia choroby na inne osoby.
Środki przeciwdrobnoustrojowe (w tym antybiotyki, leki przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze
i przeciwpasożytnicze), to leki stosowane w zapobieganiu infekcjom u ludzi, zwierząt i roślin
oraz ich leczeniu. Antybiotyki były jednym z najważniejszych odkryć terapeutycznych
w historii medycyny. Zrewolucjonizowały sposób leczenia pacjentów z infekcjami
bakteryjnymi i przyczyniły się do zmniejszenia śmiertelności i zachorowalności na choroby
bakteryjne. Są niezbędnym narzędziem współczesnej medycyny, a powszechne procedury,
takie jak przeszczepy, chemioterapia nowotworów oraz zabiegi w różnorodnych działach
chirurgii nie mogłyby być wykonywane bez ich dostępności. Niestety, często podczas
przepisywania i stosowania antybiotyków popełniany jest szereg błędów. Po pierwsze są
niepotrzebnie przepisywane do leczenia infekcji wirusowych, wobec których nie są aktywne.
Po drugie, często przepisywane są antybiotyki o szerokim spektrum działania, czyli takie,
które zabijają dużą część różnych bakterii, a nie tylko bakterie odpowiedzialne za chorobę.
Ponadto, stosuje się je zbyt długo. Niewłaściwe stosowanie antybiotyków prowadzi do
pojawienia się i selekcji opornych bakterii. Lekarze w Europie i na całym świecie stają
w obliczu sytuacji, w których zakażonych pacjentów nie można odpowiednio leczyć,
ponieważ odpowiedzialna za nie bakteria jest całkowicie oporna na dostępne antybiotyki.
Oporność na antybiotyki wzrasta do niebezpiecznie wysokiego poziomu we wszystkich
częściach świata. Pojawiają się nowe mechanizmy oporności, które rozprzestrzeniają się na
całym świecie, zagrażając naszej zdolności do leczenia powszechnych zakażeń i chorób zakaźnych. Coraz większa liczba infekcji (m.in. zapalenie płuc, gruźlica, sepsa, rzeżączka,
salmonelloza) staje się coraz trudniejsza do wyleczenia, ponieważ antybiotyki dotychczas
stosowane w ich leczeniu stają się mniej skuteczne.
Nadużywanie antybiotyków, ich nieprawidłowe stosowanie i kontrola doprowadziły do
wyselekcjonowania tzw. „superbakteri”, szczepów bakterii, które rozwinęły oporność na
działanie lecznicze wielu antybiotyków powszechnie stosowanych w medycynie, przez co
leczenie zakażeń przez niego spowodowanych jest bardzo ograniczone lub prawie
niemożliwe. Izolujemy coraz więcej szczepów bakterii opornych na wszystkie dostępne leki.
Warto także pamiętać, że oporność na antybiotyki prowadzi do dłuższych pobytów
w szpitalu, zwiększonej śmiertelności i wyższych kosztów leczenia. Antybiotykooporność
może dotknąć każdego, w każdym wieku i w każdym kraju.

Każdy z nas może być orędownikiem szerzenia wiedzy i zwiększania świadomości
w zakresie problemu oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, w tym oporności
bakterii na antybiotyki (AMR)!
W krajach, w których antybiotyki do stosowania u ludzi lub zwierząt można kupić bez
recepty, pojawianie się i rozprzestrzenianie się oporności ulega nasileniu. Podobnie jest
w krajach, w których nie obowiązują wytyczne dotyczące leczenia zakażeń spełniające
kryteria EBM, a antybiotyki są przepisywane przez pracowników służby zdrowia i lekarzy
weterynarii w nadmiernych ilościach i nadużywane.
Bez pilnych działań możemy wrócić do „ery przedantybiotykowej”, kiedy nawet
nieskomplikowane zakażenie mogło zakończyć się zgonem pacjenta. Organizacje
odpowiedzialne za zdrowie publiczne ostrzegają, że zaledwie 75 lat po szerokim
wprowadzeniu penicyliny, pierwszego antybiotyku, stoimy przed faktem braku
skutecznych leków do leczenia niektórych infekcji bakteryjnych. Nawet, jeśli zostaną
opracowane nowe leki bez zmiany zachowań, oporność na antybiotyki pozostanie ogromnym
zagrożeniem. Zmiany zachowań muszą również obejmować działania mające na celu
ograniczenie rozprzestrzeniania się infekcji poprzez szczepienia, mycie rąk, praktykowanie
bezpieczniejszego seksu i prawidłową higienę żywności.
Antybiotykooporność jest nazywana przez lekarzy i naukowców cichą pandemią XXI
wieku. Prognozuje się, że jeśli nie podejmiemy natychmiastowych, szeroko zakrojonych
działań, to na podstawie raportu Sir Jima O’Neilla w 2050 r. liczba zgonów z powodu
oporności na antybiotyki może sięgnąć 10 mln rocznie. Jest to, zatem problem alarmujący.

KAMPANIA EAAD / WAAW’ 2023

Wychodząc naprzeciw tym wyzwaniom, dwie organizacje: Europejskie Centrum
Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC ang. European Centre for Disease Prevention and
Control) oraz Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization)
opracowały i wdrożyły zalecenia zwiększające świadomość społeczeństwa i pracowników
ochrony zdrowia, weterynarii, ochrony środowiska i administracji państwowej na temat
oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, w tym na antybiotyki.
ECDC w roku 2008 ustanowiła Europejski Dzień Wiedzy Antybiotykach (EAAD, ang.
European Antibiotic Awareness Day), który corocznie jest obchodzony w krajach Unii
Europejskich dnia 18 listopada. Z kolei w dniach 18-24 listopada każdego roku obchodzony
jest Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach (WAAW, ang. World Antibiotic
Awareness Week), ustanowiony przez WHO w roku 2015.
W Polsce koordynatorem kampanii Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach i Światowy
Tydzień Wiedzy o Antybiotykach jest Narodowy Instytut Leków w Warszawie. Działania te
prowadzi w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025
finansowanego ze środków Ministra Zdrowia.

ŚWIATOWY TYDZIEŃ WIEDZY O ANTYBIOTYKACH (WAAW)
Przyjęty w 2015 program Światowego Tygodnia Wiedzy o Antybiotykach (WAAW) miał na
celu zwiększenie świadomości na temat narastającej oporności przeciwdrobnoustrojowej,
stanowiącej poważne i globalne zagrożenie dla ludzi, zwierząt, roślin, żywności i środowiska.
O wadze problemu świadczą dane opublikowane w roku 2019 r., w Lancet Infectious
Diseases, na podstawie których liczbę zgonów spowodowanych patogenami bakteryjnymi
i powiązanych z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe szacowano na poziomie
5 mln, a zgony wywołane zakażeniami bakteryjnymi, wobec których nie było ani jednego
skutecznego antybiotyku – na 1,27 mln przypadków.
Z uwagi na wysoki priorytet, jakim jest dla WHO zwalczanie oporności na antybiotyki,
w maju 2015 roku na Światowym Zgromadzeniu Zdrowia został zatwierdzony „Globalny
plan działania dotyczący oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe” (ang. Global
action plan on antimicrobial resistance), mający na celu zapewnienie zapobiegania chorobom
zakaźnym i zakażeniom oraz ich leczenia za pomocą bezpiecznych i skutecznych leków.

Pięć celów strategicznych Globalnego Planu zaleca:
1. zwiększanie świadomości i zrozumienia oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
2. wzmocnienie nadzoru i badań
3. zmniejszenie częstości infekcji
4. optymalizację stosowania leków przeciwdrobnoustrojowych
5. zapewnienie zrównoważonych inwestycji w zwalczanie oporności na środki
przeciwdrobnoustrojowe.
Innowacją w roku 2023 jest rozszerzenie zakresu kampanii i zmiana nazwy Światowego
Tygodnia Wiedzy o Antybiotykach (WAAW) na Światowy Tydzień Świadomości
o Oporności na Środki Przeciwdrobnoustrojowe (ang. World AMR Awareness Week)
3
.
Zmianę tę wspólnie ogłosiły cztery Organizacje: Organizacja ds. Żywności i Rolnictwa (FAO,
ang. Food and Agriculture Organization of the United Nations), Program Narodów
Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP, ang. United Nations Environment
Programme), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization), oraz
Światowa Organizacja Zdrowia Zwierząt (WOAH, ang. World Organisation for Animal
Health). Jednocześnie, mimo zmiany nazwy Światowego Tygodnia Wiedzy o Antybiotykach
na Światowy Tydzień Świadomości AMR – zachowano dotychczasowy akronim kampanii –
WAAW.
WHO przewodzi wielu inicjatywom mającym na celu rozwiązanie problemu oporności na
środki przeciwdrobnoustrojowe. Jedną z nich jest Globalne partnerstwo w zakresie badań
i rozwoju antybiotyków (GARDP, ang. Global Antibiotic Research and Development
Partnership). GARDP zachęca do badań i rozwoju poprzez partnerstwa publiczno-prywatne.
Celem partnerstwa jest opracowanie i dostarczenie maksymalnie czterech nowych terapii
poprzez udoskonalenie istniejących antybiotyków i przyspieszenie wprowadzania na rynek
nowych antybiotyków. W celu poprawy koordynacji między organizacjami
międzynarodowymi Sekretarz Generalny WHO powołał Międzyagencyjną Grupę
Koordynacyjną ds. Oporności Na Środki Przeciwdrobnoustrojowe (IACG, ang. Interagency
Coordination Group on Antimicrobial Resistance).

EUROPEJSKI DZIEŃ WIEDZY O ANTYBIOTYKACH (EAAD)
EAAD to europejska inicjatywa zdrowotna koordynowana przez ECDC. 17 listopada 2023
ROKU ECDC opublikuje dane z nadzoru dotyczące oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe i konsumpcję przeciwdrobnoustrojową w UE/EOG na podstawie
najnowszych danych (2022).
W bieżącym roku jako temat przewodni EAAD utrzymano zasadę „Wspólnie zapobiegajmy
oporności na leki przeciwdrobnoustrojowe” (ang. Preventing antimicrobial resistance
together), a szczególny nacisk położono na cele określone w przyjętym w czerwcu 2023 roku
zaleceniu Rady Unii Europejskiej w sprawie intensyfikacji działań w zakresie zwalczania
oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w ramach podejścia „Jedno zdrowie” (ang. One
Health).

KONCEPCJA JEDNO ZDROWIE (ONE HEALTH)

Koncepcja „Jedno zdrowie” oznacza podejście zakładające działania na rzecz współpracy
wielu dyscyplin lokalnych, na szczeblu krajowym i globalnym w celu osiągnięcia
optymalnego zdrowia dla ludzi, zwierząt i środowiska. Przyjęte w czerwcu 2023 roku
zalecenia (2023/C 220/01) obejmują swoim zakresem 10 wymienionych poniżej działań:
1. Krajowe plany działania na rzecz zwalczania oporności na środki
przeciwdrobnoustrojowe
Ustanowienie do dnia 14 czerwca 2024 roku krajowych planów działania na rzecz
zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe opartych na podejściu „Jedno
zdrowie” i uwzględniających cele globalnego planu działania WHO i Deklaracji
Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie oporności na środki
przeciwdrobnoustrojowe z 2016 r.
2. Nadzorowanie i monitorowanie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
i konsumpcji środków przeciwdrobnoustrojowych
Wyeliminowanie istniejących luk w zakresie nadzoru i monitorowania, a tym samym
zapewnienie do 2030 r. kompletności danych w zakresie oporności na środki
przeciwdrobnoustrojowe i konsumpcji środków przeciwdrobnoustrojowych na
wszystkich szczeblach (np. w szpitalach oraz w warunkach pozaszpitalnych, w tym
w zakładach opieki długoterminowej).
3. Zapobieganie zakażeniom i ich kontrola
Wprowadzenie i stałe monitorowanie procedur zapobiegania zakażeniom u ludzi,
a tym samym ograniczenie rozprzestrzeniania się patogenów opornych na środki przeciwdrobnoustrojowe. Podjęcie działań mających na celu poprawę zdrowia
i dobrostanu zwierząt w celu zmniejszenia występowania zapotrzebowania na
stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych w hodowli. W ciągu 3 lat od
przyjęcia zalecenia Rady opracowanie w porozumieniu z ECDC unijnych wytycznych
zapobiegania i kontroli zakażeń u ludzi – szczególnie dla szpitali i placówek opieki
długoterminowej.
4. Zarządzanie i rozważne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych
Wprowadzenie procedur wspierających rozważne stosowanie środków
przeciwdrobnoustrojowych w placówkach opieki zdrowotnej, w tym placówkach
podstawowej opieki zdrowotnej i opieki długoterminowej.
5. Nadzór nad konsumpcją i opornością środków przeciwdrobnoustrojowych
Wprowadzenie procedur zmierzających do spadku całkowitej konsumpcji
antybiotyków w szpitalach, placówkach opieki długoterminowej i warunkach opieki
domowej do 2030 roku o 20% w stosunku do poziomu z roku 2019. Dodatkowo
wprowadzenie procedur zmierzających do zmniejszenia do 2030 roku zapadalności na
zakażenia Staphylococcus aureus MRSA o 15% a oporną na karbapenemy Klebsiellą
pneumoniae o 5%.
6. Podnoszenie świadomości, poprawa kształcenia i szkolenia
Współpraca z instytucjami szkolnictwa wyższego i zawodowego w tworzeniu
krajowych planów szkolenia ustawicznego i programów nauczania w zakresie
medycyny, pielęgniarstwa, położnictwa, farmacji, stomatologii, weterynarii, rolnictwa
i środowiska. Dostarczanie specjalistom w zakresu medycyny i weterynarii bieżących
informacji na temat oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.
7. Badania, rozwój i zachęty do innowacji i dostępu do środków
przeciwdrobnoustrojowych i innych medycznych środków przeciwdziałania
oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
Koordynacja, dostosowanie i finansowanie międzysektorowych badań i innowacji w
zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe. Obniżanie kosztów badań
i innowacji technologicznych dla przemysłu w zakresie wykrywania zakażeń u ludzi,
zapobiegania tym zakażeniom i leczenia zakażeń spowodowanych przez patogeny
oporne na środki przeciwdrobnoustrojowe.

8. Współpraca
Przekazywanie danych dotyczących oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
i konsumpcji środków przeciwdrobnoustrojowych do globalnego systemu
nadzorowania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.
9. Wymiar globalny
Opracowanie i wdrażanie przez państwa trzecie międzynarodowych norm
i wytycznych dotyczących m.in. odpowiedzialnego i rozważnego stosowania środków
przeciwdrobnoustrojowych w weterynarii, rozważnego stosowania środków
przeciwdrobnoustrojowych do celów fitosanitarnych, minimalizacji
i powstrzymywania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe występującej
w żywności.
10. Sprawozdawczość
Przedstawienia Radzie, cztery lata po przyjęciu niniejszego zalecenia, sprawozdania
z postępów w jego realizacji.

NIEZBĘDNE DZIAŁANIA DLA POPRAWY SYTUACJI

Przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z narastaniem antybiotykooporności wymaga
wielosektorowych działań. Niezwykle ważne są kampanie edukacyjne na temat racjonalnej
antybiotykoterapii i zapobiegania zakażeniom prowadzone w sposób ciągły i kierowane nie
tylko do specjalistów medycznych, ale i do ogółu społeczeństwa. Konieczne są też szerokie
działania w innych obszarach, takich jak wzmocnienie kontroli zakażeń, monitorowanie
antybiotykooporności, zużycia antybiotyków i wprowadzanie procedur sprzyjających
utrzymaniu efektywności dostępnych leków, właściwa polityka rejestracyjna i refundacyjna.
Wreszcie ze względu na dynamikę zjawiska antybiotykooporności konieczne są inwestycje
w prace nad wprowadzeniem nowych leków, strategii terapeutycznych, szczepień oraz
narzędzi diagnostycznych, zwłaszcza tych nakierowanych na bakterie wielolekooporne
(„superbakterie”).
PAMIĘTAJMY! ANTYBIOTYKOOPORNOŚĆ JEST ZAGROŻENIEM DLA
ZDROWIA I ŻYCIA NAS WSZYSTKICH. SKUTECZNOŚĆ ANTYBIOTYKÓW,
A WIĘC MOŻLIWOŚĆ LECZENIA ZAKAŻEŃ I CHORÓB BAKTERYJNYCH
ZALEŻY OD ROZSĄDNEGO ICH STOSOWANIA.

ZALECENIA DLA PACJENTA I LEKARZA
Zadania Pacjenta w zapobieganiu narastania oporności na antybiotyki:
1. stosuj antybiotyki tylko wtedy, gdy zostały przepisane przez lekarza
2. nie żądaj antybiotyków, jeśli lekarz twierdzi, że ich nie potrzebujesz
3. stosując antybiotyki, postępuj zgodnie z zaleceniami lekarza – sam nie skracaj terapii
4. nie udostępniaj ani nie używaj antybiotyków pozostałych po poprzedniej terapii
5. zapobiegaj infekcjom poprzez regularne mycie rąk, higieniczne przygotowywanie
posiłków, unikanie bliskiego kontaktu z chorymi, aktualizację szczepień i uprawianie
bezpiecznego seksu
6. przygotowuj żywność w sposób higieniczny (utrzymuj czystość, oddzielaj surową
i ugotowaną żywność, dokładnie gotuj, utrzymuj żywność w bezpiecznej
temperaturze, używaj bezpiecznej wody i surowców) oraz wybieraj żywność, która
została wyprodukowana bez użycia antybiotyków w hodowli zwierząt.

Zadania Personelu medycznego w zapobieganiu narastania oporności na antybiotyki:
1. zapobiegaj infekcjom przez stosowanie czystych rąk, narzędzi i środowiska
2. przepisuj i wydaj antybiotyki tylko w uzasadnionych sytuacjach
3. monitoruj i zgłaszaj infekcje wywołane przez oporne na antybiotyki drobnoustroje
4. rozmawiaj z pacjentem o tym, jak prawidłowo przyjmować antybiotyki, oporności na
antybiotyki i niebezpieczeństwach związanych z niewłaściwym ich stosowaniem
5. rozmawiaj z pacjentem o zapobieganiu infekcjom (szczepienia, mycie rąk,
bezpieczniejszy seks i zakrywanie nosa i ust podczas kichania).

OPORNOŚĆ NA ANTYBIOTYKI W POLSCE I EUROPIE
W 2022 ROKU – DANE SIECI EARS-NET

Sieć EARS-Net (ang. European Antimicrobial Resistance Surveillance Network) prowadzona
przez Europejskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (ECDC) w Sztokholmie, obejmuje
laboratoria mikrobiologiczne z krajów Unii Europejskiej (UE) i Europejskiego Obszaru
Gospodarczego: Islandii i Norwegii (EOG). Laboratoria te raportują do ośrodków
koordynujących działania sieci w każdym z krajów – w Polsce jest to KORDL – Krajowy
Ośrodek Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów zlokalizowany w Narodowym Instytucie Leków w Warszawie. Raportowane dotyczą oporności na antybiotyki wybranych
do monitorowania gatunków bakterii: Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas
aeruginosa, Acinetobacter baumannii, Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis,
Enterococcus faecium oraz Streptococcus pneumoniae izolowanych od hospitalizowanych
pacjentów z posiewów krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. Zebrane dane po sprawdzeniu są
następnie przekazywane do bazy danych w ECDC.
Oporność na antybiotyki jest w Europie również monitorowana przez sieć Central Asian and
European Surveillance of Antimicrobial Resistance Network (CESAR), koordynowaną przez
Światową Organizację Zdrowia (WHO). Zebrane dane są publikowane na stronach
internetowych obu organizacji oraz w powszechnie dostępnych raportach. W Polsce dane
z 2022 roku zostały zebrane z 52 laboratoriów, wykonujących badania mikrobiologiczne dla
60 szpitali.
W Europie w 2022 roku, w porównaniu do 2021 roku, zaobserwowano wyraźny wzrost
całkowitej liczby szczepów wyhodowanych z posiewów krwi dla wszystkich gatunków
podlegających monitorowaniu, przy czym najwyższy o 39,2% dla E.coli i 22,1% dla S.aureus.
W Polsce wzrost liczby raportowanych izolatów stwierdzono dla E. coli (o 6,8%), S.aureus
(o 4,9% ), P.aeruginosa (o 6,9%) i bardzo wyraźny o 75,7% dla S.pneumoniae. Jednocześnie
stwierdzono spadek raportowanej liczby izolatów dla K.pneumoniae (o 6,3%) oraz liczby
szczepów z gatunków wyjątkowo licznie raportowanych w 2021 roku w czasie epidemii
COVID-19, czyli Acinetobacter spp. (spadek o 77,7%), E.faecalis (spadek o 28,2%) oraz
E.faecium (spadek o 33,7%). Obecnie w Polsce liczba wyhodowań poszczególnych gatunków
bakterii jest dla większości gatunków podlegajacych monitorowaniu niewiele wyższa niż
w 2019 roku, czyli ostatnim roku przed pandemią COVID-19.
W 2022 roku, podobnie jak w latach poprzednich w Europie i w Polsce zaobserwowano
znamienny statystycznie wzrost odsetka oporności na karbapenemy u K.pneumoniae.
Oporność na karabapenemy u tego gatunku w Polsce wynika głównie z rozprzestrzeniania się
szczepów wytwarzającyh karbapenemazy typu NDM, oraz w mniejszym stopniu inne
karbapenemazy, głównie KPC i OXA-48. Częstość izolacja z zakażeń krwi szczepów
K.pneumoniae opornych na karbapenemy wyniosła w Polsce w 2019 roku 1,4 zakażeń na
100 000 populacji i 3,3 zakażeń na 100 000 populacji w 2022 roku, co oznacza wzrost
o 135%. Jednocześnie w ciagu ostatnich 5 lat nie zaobserwowano znamiennych statystycznie
wzrostów oporności na inne grupy antybiotyków. W 2022 r. odsetek szczepów K.pneumoniae
opornych na cefalosporyny III generacji wynióśł 61,9%, na aminoglikozydy 47,4%, na fluorochinolony 60,6%, a jednocześnie na cefalosporyny III generacji, aminoglikozydy
i flurochinolony (wielolekooporność) o 19,8%.
W ostatnich 5 latach w Polsce u E.coli zaoabserowano utrzymywanie się na wysokim
poziomie 18,7% odsetka oporności na cefalosporyny III generacji oraz znamienny
statystycznie spadek odsetka oporności na aminopenicyliny z 64,3% w 2018r. do 57,2%
w 2022 r., na fluorochinolony z 34,7% do 30,8%, na aminoglikozydy z 15,1 w 2018 r. do
12,3% w 2022 r., a także oporności jednocześnie na cefalosporyny III generacji,
aminoglikozydy i flurochinolony (wielolekooporność) z 10,5% w 2018r.do 8,1% w 2023
roku.
Wśród niefermentujących pałeczek Gram-ujemnych w przypadku P.aeruginosa,
zaobserwowano w Polsce w ostatnich 5 latach znamienny statystycznie spadek oporności na
piperacylinę-tazobaktam, ceftazydym i fluorochinolony, odpowniodnio w 2018 r. 34,4%,
26,9% i 39,1% a w 2022 r. 23,3%, 17,0 % oraz 24,4%. Jednocześnie oporność na
karbapenemy u tego drobnoustroju pozostała na porównywalnym poziomie od 2019 r.
i wynosiła w 2019 r. 24,4%, a w 2022 r. 24,6%. Natomiast w przypadku pałeczek
Acinetobacter spp. wraz ze spadkiem w 2022 r. ogólnej liczby izolatów nie nastąpiła
poprawa odsetków oporności na antybiotyki. U tego gatunku w ostatnich 5 latach stwierdzono
statystycznie znamienny wzrost oporności na karbapenemy (w 2018r. 67,3%, w 2022 r.
76,4%) i utrzymywanie się wysokiego odsetka oporności na fluorochinolony (odpowiednio
86,9% i 84,3%), aminoglikozydy (odpowiednio 67,4% i 61,3%) oraz występowania
jednoczesnej oporności na karbapenemy, fluorochinolony i aminoglikozydy (odpowiednio
62,9% i 56,9%).
Występowanie oporności na antybiotyki wśród ziarenkowców Gram-dodatnich jest rzadsze
niż w przypadku pałeczek Gram-ujemnych. W 2022 r. oporność na metycylinę u S.aureus
wyniosła 13,3% i była nieco niższa niż 14,9% stwierdzone w roku 2019. W przypadku
S.pneumoniae zanotowano zwiększenie liczby izolatów z posiewów krwi, natomiast nie
wpłynęło to na pogorszenie odsetków oporności na antybiotyki. W 2022 r. w stosunku do
2019 r. zmniejszył się w sposób nieznamienny statystycznie odsetek szczepów niewrażliwych
na penicylinę z 15,5% do 11,9% oraz szczepów niewrażliwych jednocześnie na penicylinę
i makrolidy (azytromycynę, erytromycynę) z 13,4% do 9,1%, natomiast na porównywalnym
poziomie (odpowiednio 25,0% i 24,7%) utrzymywał się odsetek oporności na makrolidy.
Najgorsza sytuacja jest notowana u E. faecalis, gdzie odsetek oporności wysokiego stopnia na
aminoglikozydy wzrósł znamiennie statystycznie w ciagu ostatnich pieciu lata z 41,6% w 2018 r. do 47,5% w roku 2022. Niepokój budzi również znaczący odsetek oporności na
wankomycynę u E.faecium, wynoszący w ostatnich pieciu latach 35,8% w 2018r., 44,0%
w 2019r., 38,5% w 2020 r., 34,3% w 2021 r i 40,6% w roku 2022. Tak wysokie odsetki
oporności u Enterococcus spp. budzą niepokój, ponieważ w sposób znaczący zawężają
możliwości terapii wywoływanych przez nie zakażeń.
Najnowszy raport z danymi sieci EARS-Net jest dostępny na stronie internetowej
https://www.ecdc.europa.eu i w zakładce Surveillance Atlas of Infectious Diseases
https://www.ecdc.europa.eu/en/surveillance-atlas-infectious-diseases.

KONSUMPCJA ANTYBIOTYKÓW W POLSCE I EUROPIE

W 2022 ROKU – DANE SIECI ESAC-NET

Monitorowanie konsumpcji antybiotyków prowadzone jest przez Europejską Sieć
Monitorowania Konsumpcji Antybiotyków ESAC-Net (ang. European Surveillance of
Antimicrobial Consumption Network), koordynowaną przez ECDC. Konsumpcja
antybiotyków wyrażana jest z zastosowaniem wskaźnika definiowanych dawek dobowych
DDD (ang. defined daily dose) na 1000 mieszkańców na dzień (DID) wg metodologii
ATC/DDD opracowanej przez Ośrodek Statystyki Medycznej Światowej Organizacji
Zdrowia. DDD jest rekomendowaną miarą umożliwiającą porównanie zużycia antybiotyków
między różnymi krajami, lub ośrodkami, a także obserwację trendów konsumpcji.
W 2022 r. w krajach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego przeciętne
całkowite zużycie (łącznie w lecznictwie otwartym i zamkniętym) środków
przeciwbakteryjnych do stosowania ogólnoustrojowego (grupa ATC J01) wyniosło
21,49 DDD na 1000 mieszkańców na dzień.
Najmniejsze zużycie 9,1 DDD na 1000 mieszkańców na dzień notowano w Holandii,
natomiast najwyższe 33,5 DDD na 1000 mieszkańców na dzień na Cyprze.
Przeciętna konsumpcja antybiotyków w krajach UE / EOG była w 2022 r. nieco niższa niż
w roku 2018, odpowiednio 21,7 w 2018 r i 21,5 w 2022 r. ale wyższa niż w roku 2020 i 2021,
gdy wynosiła odpowiednio 17,8 i 18,1 DDD na 1000 mieszkańców na dzień.
Polska z wartością 23,6 DDD na 1000 mieszkańców na dzień w 2022 r. plasowała się
wśród krajów o najwyższym zużyciu antybiotyków, większe notowano jedynie na Malcie, we Francji, w Bułgarii, w Rumunii, w Grecji i na Cyprze, odpowiednio: 24,0; 24,3; 25,7; 27,6;
32,9 i 33,5 DDD na 1000 mieszkańców na dzień.
W Polsce w 2022 roku przeciętna konsumpcja środków przeciwbakteryjnych w lecznictwie
otwartym wyniosła 22,3 DDD na 1000 mieszkańców na dzień i było wyższa od przeciętnego
zużycia w krajach UE/EOG wynoszącego 18,0 DDD na 1000 mieszkańców na dzień, przy
czym dla poszczególnych krajów notowano spożycie w zakresie od 8,3 do 31,2 DDD na 1000
mieszkańców na dzień.
W lecznictwie zamkniętym w 2022 roku w Polsce konsumpcja antybiotyków wyniosła 1,3
DDD na 1000 mieszkańców na dzień, i była niższa niż średnia dla krajów UE / EOG, która
wyniosła 1,6 DDD na 1000 mieszkańców na dzień, przy czym dla poszczególnych krajów
notowano spożycie w zakresie od 0,7 do 3,1 DDD na 1000 mieszkańców na dzień.
Ponieważ dane z lecznictwa zamkniętego w raporcie ESAC-Net przeliczane są podobnie jak
w lecznictwie otwartym na mieszkańców (a nie na pacjentów, ani osobodni hospitalizacji),
dlatego interpretacja musi uwzględniać różną specyfikę lecznictwa zamkniętego w różnych
krajach i porównania międzynarodowe w tym obszarze muszą być ostrożniejsze.
Najnowszy raport z danymi dotyczącymi spożycia środków przeciwdrobnoustrojowych za
rok 2022 i lata wcześniejsze można znaleźć w ogólnodostępnej interaktywnej bazie danych
ESAC-Net na stronie internetowej ECDC: www.ecdc.europa.eu .