Czosnek niedźwiedzi – aromatyczny skarb natury pod ochroną

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) to roślina z rodziny amarylkowatych, którą można spotkać w polskich lasach, zwłaszcza na południu kraju. Ten rozpoznawalny gatunek, znany z intensywnego zapachu i charakterystycznych liści, został już w 1935 roku podzielony na dwa podgatunki: typowy oraz ukraiński. To właśnie podgatunek ukraiński, wyróżniający się gładkimi szypułkami kwiatowymi, dominuje w południowej Polsce.

W 2023 roku w lasach między Wolą Radziszowską a Grabiami w gminie Skawina udokumentowano dużą populację czosnku niedźwiedziego. Roślina ma szerokie, lancetowate liście o intensywnym czosnkowym zapachu oraz białe kwiaty zebrane w charakterystyczne baldachy.

Choć czosnek niedźwiedzi jest dziś popularną przyprawą dostępną w handlu, jego pozyskiwanie ze stanu naturalnego jest ograniczone. Od 2004 roku gatunek ten objęty jest ochroną częściową. Zgodnie z przepisami, ręczny zbiór jest dopuszczony jedynie na terenie województw śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego – i tylko w miejscach występowania licznych populacji. Należy pozostawić co najmniej 75% populacji i nie uszkadzać części podziemnych roślin.

Czosnek niedźwiedzi można również wprowadzić do przydomowego ogrodu. Wystarczy posadzić kilka sadzonek, a po latach roślina sama się rozrasta, stanowiąc zarówno ozdobę, jak i źródło cennego surowca.

Pod względem medycznym czosnek niedźwiedzi ma podobne właściwości do czosnku pospolitego. W tradycyjnej medycynie stosowano go jako środek przeciwrobaczy, przeciwszkorbutowy, poprawiający apetyt i trawienie, pomocny przy biegunkach, nadciśnieniu oraz stwardnieniu tętnic. Wykorzystywano go również zewnętrznie w leczeniu reumatyzmu.

W ukraińskich opracowaniach zielarskich wspomina się o preparatach na bazie czosnku niedźwiedziego, takich jak Ursal – wyciąg eterowy z cebul i korzeni stosowany w leczeniu rzęsistkowicy, oraz Ursalin – maść używana na ropiejące rany, odleżyny i nowotwory skóry.

Czosnek niedźwiedzi to także cenna roślina miododajna. Choć jego zapach trudno pomylić z czymkolwiek innym, należy zachować ostrożność – z wyglądu może przypominać trującą konwalię majową.

Ten niepozorny, wiosenny gatunek jest przykładem, jak bogata i pożyteczna potrafi być rodzima flora – pod warunkiem, że korzystamy z niej z rozwagą i szacunkiem dla natury.