Zastosowanie pijawek w XXI wieku, czyli najnowsze odkrycia badawcze

Największa popularność pijawek przypada na XVIII i XIX wiek, kiedy to uważano, że upuszczanie krwi jest skutecznym sposobem leczenia różnych chorób. Pijawki były używane do tego zabiegu, umożliwiając usunięcie "złej" krwi, która zakłócała równowagę organizmu. Dopiero później odkryto, że w ślinie pijawek znajdują się cenne dla organizmu ludzkiego związki chemiczne.

Największa popularność pijawek przypada na XVIII i XIX wiek, kiedy to uważano, że upuszczanie krwi jest skutecznym sposobem leczenia różnych chorób. Pijawki były używane do tego zabiegu, umożliwiając usunięcie "złej" krwi, która zakłócała równowagę organizmu. Dopiero później odkryto, że w ślinie pijawek znajdują się cenne dla organizmu ludzkiego związki chemiczne.

Obecnie pijawki są postrzegane jako żywe laboratoria farmakologiczne. Z gruczołów ślinowych pijawek lekarskich pozyskuje się wiele aktywnych składników, które są stosowane w leczeniu m.in. chorób zakrzepowo-zatorowych, miażdżycy oraz nadciśnienia tętniczego. Do najbardziej znanych należą hirudyna, która zapobiega krzepnięciu krwi, oraz specyficzna histamina, która rozszerza naczynia krwionośne. Ślina pijawek zawiera również lipazy, esterazy, prostaglandyny, neurotransmitery i wiele innych substancji. Jakie efekty wywierają niektóre aktywne substancje ze śliny pijawek na ludzki organizm?

Pijawki są stosowane u pacjentów z miażdżycą, chorobami zakrzepowo-zatorowymi, nadciśnieniem oraz po operacjach plastycznych, zwłaszcza po replantacjach. Dzieje się tak dlatego, że ich ślina zawiera składniki, które mają właściwości przeciwzakrzepowe, fibrynolityczne oraz przeciwagregacyjne.

Przeprowadzone dotychczas badania kliniczne dotyczące pijawek wykazały, że związki zawarte w ich ślinie mogą korzystnie wpływać na poziom lipidów we krwi. Wyniki sugerują, że u pacjentów po hirudoterapii dochodzi do normalizacji poziomu całkowitego cholesterolu (TCL) i trójglicerydów (TG) oraz obniżenia poziomu LDL. Dzieje się to dzięki wydzielaniu przez pijawki esterazy cholesterolowej i lipazy, które rozkładają trójglicerydy. Badania również wykazały, że saratyny mają działanie przeciwmiażdżycowe, ponieważ wywołują efekt przeciwtrombinowy podczas formowania się płytki miażdżycowej.

Hirudyna, czyli związek przeciwzakrzepowy wydzielany przez pijawki, jest silnym inhibitorem trombiny. Przypuszcza się, że jest ona bardziej skuteczna w zapobieganiu zawałom i udarom niż kwas acetylosalicylowy. W ślinie pijawek znajdują się również składniki takie jak antystazyna, które ograniczają tworzenie się zakrzepów, oraz hementeryna, która rozpuszcza zakrzepy i udrażnia naczynia krwionośne.

Kolejnym istotnym składnikiem śliny pijawek jest PC-LS. Jest to typowy regulator ciśnienia krwi – podnosi niskie ciśnienie i obniża zbyt wysokie. W walce z nadciśnieniem tętniczym dużą rolę odgrywa również wspomniana wcześniej histamina, która powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, co w efekcie prowadzi do obniżenia ciśnienia krwi.

Hirudoterapia może być skuteczna u pacjentów po operacjach chirurgicznych i replantacjach, ponieważ dzięki czynnikom przeciwagregacyjnym, przeciwzakrzepowym i fibrynolitycznym wydzielanym przez pijawki, zapobiega powikłaniom zakrzepowo-zatorowym. Te niewielkie zwierzęta pomagają przywrócić krążenie w przyszytym narządzie. Ponadto substancje z ich śliny, takie jak bdeliny, przyspieszają gojenie się ran, hamują stany zapalne i zmniejszają obrzęki.

Dawniej pijawki stosowano w celu poprawy nastroju i samopoczucia. Z czasem odkryto, że wydzielane przez nie endorfiny, zwane hormonami szczęścia, są odpowiedzialne za poprawę kondycji psychicznej po ich użyciu. Dlatego hirudoterapia jest teraz jedną z metod wsparcia przy leczeniu takich schorzeń jak nerwica, depresja i tiki nerwowe.

W ślinie pijawek znajdują się neuroprzekaźniki – dopamina, histamina, serotonina i acetylocholina, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Ponadto, ślina pijawek zawiera związki stymulujące wzrost komórek nerwowych, takie jak destabilaza, oraz inhibitory proteaz, takie jak bdelina A (bdellastazyna), bdelina B i egliny.

Odkrycie tych składników w ślinie pijawek, które stymulują wzrost komórek nerwowych, daje nadzieję, że hirudoterapia może być pomocna w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Parkinsona i Alzheimera.

Pijawki wydzielają substancje o działaniu przeciwzapalnym, takie jak eglina, która jest silnym inhibitorem czynników zapalnych (np. proteaz). Enzymy proteazowe odgrywają istotną rolę w patogenezie zaburzeń zakrzepowych, chorób płuc i innych procesów zapalnych. Dlatego hirudoterapia jest stosowana jako wsparcie w leczeniu chorób płuc i oskrzeli. Bdeliny, o których już wspomniano, również mają działanie przeciwzapalne.

Istnieją dowody na to, że pijawki mogą łagodzić ból w chorobie zwyrodnieniowej stawów oraz poprawiać zdolności ruchowe. Leczenie z ich udziałem przynosi ulgę w bólu w takich przypadkach jak zapalenie korzeni nerwowych, rwa kulszowa, choroby kręgosłupa, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba zwyrodnieniowa stawów oraz bóle głowy. Hirudoterapia może być również skuteczna w przypadku bólu wątroby, chorób woreczka żółciowego, paradontozy, stanów zapalnych oka, krtani, zatok oraz ostrego zapalenia ucha środkowego.

Hirudoterapia może przynieść pozytywne rezultaty w leczeniu chorób kobiecych, takich jak stany zapalne pochwy i błony śluzowej macicy, ropniaki jajników lub jajowodów, torbiele jajników oraz nadżerki szyjki macicy. U mężczyzn pomaga zmniejszyć przerost gruczołu krokowego. Efekty te są związane z bdellastazynami – inhibitorami akrozyny, które mogą odgrywać rolę w powstawaniu stanów zapalnych poszczególnych części układu moczowo-płciowego.

Badania kliniczne potwierdziły również skuteczność hirudoterapii w leczeniu zaburzeń menstruacyjnych i niepłodności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Odpowiedzialne za to są hormony obecne w ślinie pijawek, takie jak progesteron, estradiol, testosteron, kortyzol i dehydroepiandrosteron.

Badania nad hirudoterapią wykazały, że pijawki żyją w symbiozie z drobnoustrojem, który produkuje substancję przeciwbakteryjną – chloromycetynę. Dlatego stosowanie pijawek może być pomocne w przypadkach wymagających antybiotykoterapii, takich jak meningokokowa sepsa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zakażenia wywołane przez Staphylococcus aureus czy tężec. Dodatkowo w ślinie pijawek znajduje się destabilaza, substancja o działaniu przeciwbakteryjnym.

Badania na myszach, którym wszczepiono mięsaka T 241, a następnie podano dożylnie wyciąg z gruczołów ślinowych pijawek, wykazały, że rozwój guza został zatrzymany dzięki obecności gilantyny w wydzielinie. Dodatkowo stwierdzono, że śluz pijawek wykazuje działanie antyoksydacyjne, co jest istotne w zapobieganiu i leczeniu chorób nowotworowych.

Już w średniowieczu zauważono, że stosowanie pijawek poprawia samopoczucie i pomaga zachować młody wygląd. Po wielu wiekach potwierdzono skuteczność hirudoterapii w dermatologii i kosmetologii. Antyelastaza zawarta w ślinie pijawek spowalnia proces starzenia się skóry, hamując enzymy rozkładające elastynę i opóźniając degradację tkanki sprężystej skóry. Liczne badania wykazały, że hirudoterapia wspomaga leczenie tocznia, trądziku, łuszczycy, różyczki, cellulitu, egzemy, sklerodermii, pajączków na nogach, czyraków, ropni i przebarwień.

Chociaż stawianie pijawek może przynieść korzyści, niewykluczone są działania niepożądane, które są rzadkie, ale mogą być bardzo niebezpieczne. Dlatego przed rozpoczęciem hirudoterapii należy skonsultować się z lekarzem, który na podstawie badań i wywiadu oceni, czy zabieg jest bezpieczny dla pacjenta.