„Jaworznickie” cegiełki wawelskie

Idąc na Wawel od ulicy Kanoniczej w kierunku Bramy Herbowej, widzimy fragmenty Zamku budzące skojarzenia z naszym miastem. Wieża Sobieskiego była inspiracją dla wieży Dyrekcji Jaworznickich Kopalń na ul. Grunwaldzkiej.

Poniżej tej wieży konny pomnik Tadeusza Kościuszki autorstwa Antoniego Popiela, który urodził się w Szczakowej w roku 1865. Poniżej ceglany mur oporowy z szarymi tabliczkami z kamienia szydłowieckiego o wymiarach 16x48 cm. Są to tzw. cegiełki wawelskie. Upamiętniają one sponsorów odbudowy Wawelu po odzyskaniu niepodległości. Austriaccy zaborcy celowo dewastowali Wawel, bo wiedzieli o jego roli w historii Polski.

Biednego kraju po wiekowej niewoli nie stać było na remont i odnowę Wawelu. Po wstrzymaniu dotacji rządowych w roku 1919, kierownik odbudowy Wawelu prof. Adolf Szyszko-Bohusz wymyślił ideę cegiełek wawelskich. W latach 1921-1936 wykupiono 6329 cegiełek, większość w latach 1921-1924. Numerowano je w kolejności zakupu. Jedna cegiełka to równoważność kosztów jednego dnia robót budowlano-konserwatorskich na Wawelu ( w roku 1921 to 30 tys. marek polskich, waluty porozbiorowej w całej Polsce). Trudno podać dokładne liczby w latach późniejszych, bo do momentu reformy Grabskiego w roku 1924 i wprowadzenia stabilnego i wymienialnego złotego polskiego, panowała hiperinflacja rzędu 38 tys. procent rocznie. Spowodowana była olbrzymią dziurą budżetową wskutek różnicy pomiędzy dochodami, a ogromnymi wydatkami państwa.

W latach 1921-1924 odkuto i umieszczono w murze 1800 cegiełek. Po wojnie władze w 1953 roku usunęły 1000 cegiełek, a po ostatnim remoncie pozostało 788. Wśród nich 3 cegiełki związane są z osobami i instytucjami z Jaworzna. Są one oznaczone w wykazie „jaworznickich” cegiełek. 
Jaworznickie instytucje i osoby prywatne wykupiły 21 cegiełek, czyli sfinansowały 21 dni remontu i odnowy Wawelu.

Wykaz „jaworznickich’ cegiełek wawelskich: 

• Nr 188 ( umieszczono w murze ) Kopalnia Węgla im. Tadeusz Kościuszki w Jaworznie r. 1921
• Nr 582 (umieszczona w murze ) „ Azot” Spółka Akcyjna WC w Jaworznie r. 1921
• Nr 1668 Ognisko Nauczycielskie i Dziatwa szkolna, Jaworzno
• Nr 1669 Nauczycielstwo i Dziatwa szkół, Okręg Sądowy Jaworzno
• Nr 1714 Personel Oddziału Elektrotechnicznego Kopalni „J. Piłsudski” w Jaworznie
• Nr 3236-3239 Pamięci najukochańszej córce Kazi – rodzice Franciszkowie Uchaczowie, Jaworzno
• Nr 3705 Urzędnicy administracyjni Dyrekcji Jaworznickiej Kopalni Węgla w Jaworznie 
• Nr 4079-4788 Jaworznickie Komunalne Kopalnie Węgla
• Nr 5193 ( umieszczona w murze) Trójka górników – Adam, Józek, Tadek, Jaworzno r. 1923

Cegiełka trójki górników to bardzo piękny przykład ofiarności. Cztery cegiełki pp. Uchaczów to świadectwo rodzinnego nieszczęścia i uczczenia w szczególny sposób pamięci córki.

Każda instytucja i osoba prywatna, która wykupiła cegiełkę otrzymywała piękny dyplom zaprojektowany przez prof. A. Szyszko-Bohusza. Być może są jeszcze w Jaworznie takie dyplomy i będzie można zobaczyć te świadectwa obywatelskiej ofiarności.

Spis cegiełek https://polona2.pl/item/cegielki-wawelskie

Podziękowania za informacje dla p. Kingi Kawalec z Archiwum Zamku Królewskiego na Wawelu

Andrzej Makowski