Kruszczyk rdzawoczerwony – barwny storczyk polskich lasów i muraw

Kruszczyk rdzawoczerwony Epipactis atrorubens to jeden z bardziej charakterystycznych storczyków występujących w Polsce. Choć nie należy do najrzadszych gatunków, wciąż podlega ochronie częściowej i uznawany jest za roślinę bliską zagrożenia. W przeszłości, w latach 1946–2014, objęty był ochroną ścisłą. Największymi zagrożeniami dla jego populacji pozostają gospodarka leśna oraz zakwaszanie siedlisk, które wpływa na stan gleb i dostępność wapnia.

Występowanie i środowisko

Gatunek ten ma w Polsce wiele rozproszonych stanowisk. Można go spotkać zarówno w naturalnych, jak i przekształconych siedliskach, m.in. na terenach poprzemysłowych. W okolicach Bukowna rośnie na suchej, obecnie odsłoniętej dolinie rzeki Sztoły, a między Jęzorem a Jaworznem tworzy liczne skupiska na hałdzie Marianny.

Kruszczyk rdzawoczerwony posiada szeroką amplitudę siedliskową. Występuje w widnych lasach – od borów po buczyny – na łąkach, w zaroślach, a nawet na suchych murawach. Preferuje stanowiska ciepłe i dobrze nasłonecznione, z podłożem bogatym w węglan wapnia. Na takich terenach, jak jaworznicka wapniówka, osiąga wyjątkowo dobrą kondycję.

Wygląd i cechy charakterystyczne

Roślina szczególnie zwraca uwagę w okresie kwitnienia, który przypada od czerwca do sierpnia. Na szczytach łodyg pojawiają się liczne, intensywnie wybarwione kwiaty o purpurowych płatkach korony. Największy z nich, typowy dla storczyków, nazywany jest warżką. Ważnym elementem budowy jest żółty prętosłup, powstający z zespolonych pręcików i słupka.

Kwiaty pachną wanilią, co stanowi dodatkową cechę wyróżniającą ten gatunek w terenie. Trzy działki kielicha są z zewnątrz omszone, a od wewnątrz mają brudnopurpurową barwę. Za koroną znajduje się kulista, również omszona zalążnia, która zwęża się w krótki ogonek.

Liście kruszczyka często przybierają purpurowy odcień i najczęściej układają się w jednej płaszczyźnie. Również łodyga bywa purpurowo nabiegła, co ułatwia rozpoznanie rośliny nawet po zakończeniu kwitnienia.

Owocowanie i rozpoznawanie po sezonie

Owocem kruszczyka rdzawoczerwonego jest pękająca torebka wypełniona drobnymi nasionami. Owoce dojrzewają latem, a sama roślina, dzięki charakterystycznemu ułożeniu liści i zabarwieniu łodygi, pozostaje łatwa do identyfikacji także po przekwitnięciu. Przykłady takich okazów można obserwować m.in. w rejonie Jęzora w Sosnowcu, niedaleko tamtejszego centrum logistycznego.

Gatunek wart ochrony

Kruszczyk rdzawoczerwony, choć miejscami dość liczny, jest rośliną wrażliwą na zmiany siedlisk. Jego obecność świadczy o dobrym stanie środowiska i naturalnych wartości danego terenu. Dlatego tak ważne jest, by chronić miejsca jego występowania i dbać o zachowanie różnorodności biologicznej, którą gatunki takie jak ten storczyk doskonale reprezentują.

Za treści przedstawione w publikacji dofinansowanej ze środków WFOŚiGW w Katowicach odpowiedzialność ponosi Redakcja.