Cmentarz żydowski w Jaworznie

Można by rzec, że macewy przemówiły a to za sprawą wykładu kustosz jaworznickiego muzeum Barbary Stanek. W środowe popołudnie 13 listopada poznaliśmy historię cmentarza żydowskiego, który znajduje się na osiedlu Podłęże, przy Alei Marszałka Józefa Piłsudskiego. Poznaliśmy też nagrobki cmentarne czyli macewy, napisy na nich umieszczone oraz ich symbolikę. Wykład odbył się w muzeum miejskim.

Jak mówiła Barbara Stanek historia jaworznickiego cmentarza sięga 1884 roku, bo właśnie z tego roku pochodzi najstarsza macewa należąca Zeva Wolfa syna Abrahama. Pierwotnie teren cmentarny był własnością rodziny Besterów, wykupił go Jakób Bester. Cmentarz służył miejscowej wspólnocie żydowskiej do 1942 roku kiedy to odnotowano ostatni pochówek. Przetrwał II wojnę światową, a po wojnie został zdewastowany. Odbudowano go dzięki staraniom Róży Gerstner - Sonntag i finansowemu wsparciu jaworznickich żydów z USA i Izraela. Jak wspominała Barbara Stanek po spotkaniu w Jaworznie z Różą Gerstner – Sonntag - to ona za punkt honoru wzięła sobie odbudowę cmentarza.

W 1995 roku w pięćdziesiątą trzecią rocznicę upamiętniającą pomordowanych jaworznickich Żydów w czasie okupacji niemieckiej odsłonięto na cmentarzu pamiątkową tablicę. Napisy umieszczone są w trzech językach, w tym w języku polskim. Barbara Stanek odczytała słuchaczom tłumaczenia napisów w językach hebrajskim i angielskim. Należy stwierdzić, że umieszczony na niej tekst nie jest jednolity, jest inny w każdym języku.
Dziś cmentarz ma powierzchnię 0,25 ha, znajduje się na nim ponad 300 nagrobków skierowanych licami na wschód, według tradycji w stronę Jerozolimy.

Znajdujące się na cmentarzu macewy i wyryte na nich inskrypcje oraz symbole pozwalają na poznanie miejscowych Żydów, którzy żyli przed laty na jaworznickiej ziemi. Poznanie inskrypcji hebrajskich z jaworznickiego cmentarza było możliwe dzięki tłumaczeniom, które przed laty wykonał dr. hab. Leszek Hońdo z Instytutu Judaistyki UJ. Po odczytaniu i omówieniu przez kustosz Barbarę Stanek co napisane i przedstawione jest na macewach poznaliśmy zmarłą osobę, jej rodowód, zalety, pełnione funkcje czy zawód, który wykonywała. Na macewach na cmentarzu spotkamy różnorodne płaskorzeźby. I tak: misa z wodą to potomek Lewitów, lew symbolizuje potomka Judy lub nawiązuje do imienia zmarłego, korona to człowiek mądry, uczony, świecznik trzy lub pięcioramienny - menora przedstawia kobietę, złamane drzewo to nagła śmierć, a regał z książkami to symbol pobożności.

Szczególnie ciekawe są umieszczone lamentacje i laudacje dla zmarłych osób. Na cmentarzu w Jaworznie nie zachowały się nagrobki pochowanych dzieci. Poznaliśmy też zwyczaj pochówku, odwiedzania grobów czy modlitwy. Były pytania, wspomnienia oraz podziękowania za przybliżenie historii miasta Jaworzna zapisanej na cmentarzu żydowskim.
Mirosława Matysik

​