Jaworzno mało znane – Pod płotem

Określenie „pod płotem” dzisiaj używane jest już relatywnie rzadko. Dawniej było wszak zwrotem dość powszechnym, a dotyczyło pochówku zmarłych. Jeśli mówiono, że ktoś powinien zostać pochowany pod płotem albo tam właśnie pochowany został, to sformułowanie takie miało charakter stygmatyzujący, niemalże pogardliwy. Kojarzono to z „pochówkiem” chociażby zwierząt. Często mówiono bowiem, że kogoś pochowano pod płotem „jak psa”.

Wynikało to w dużej mierze z faktu, że dawniej nie było cmentarzy komunalnych, nie były one więc, podobnie jak ich zarządca, neutralne światopoglądowo. W przeszłości to proboszcz, w naszym jaworznickim czy polskim przypadku, zazwyczaj katolicki decydował o tym, czy dana osoba na cmentarzu parafialnym spocznie czy może jednak nastąpi odmowa pochówku. Pochówku na poświęconej ziemi odmawiano najczęściej samobójcom. Traktowani byli oni jako ci, którzy odbierając sobie życie popełniali grzech śmiertelny. Dla nich wiec perspektywa zbawienia była raczej mglista. Dlatego też chowano ich w miejscach odosobnionych, na rozstajach dróg bądź na styku wsi. Zazwyczaj nie odwiedzano takich miejsc, nawet w dzień. Jeśli jednak zdarzyło się, że z jakichś względów ksiądz zezwolił na pochówek samobójcy na cmentarzu, to doczesne szczątki takiego człowieka składano właśnie pod płotem danego cmentarza. Był to swego rodzaju pokaz swoistej marginalizacji, wskazującej odwiedzającym cmentarz, że z takim zmarłym „jest coś nie tak”. Zdarzało się także, że osobę, która odebrała sobie życie, chowano pod kościelnym murem. Wierzono bowiem, że w czasie deszczu woda spływająca po dachu kościoła sama w sobie ulega uświęceniu i spływając finalnie na groby samobójców „przyczynia się” do ich zbawienia.

Pod płotem chowano także innowierców. Nie dotyczyło to rzecz jasna Żydów. Oni posiadali zazwyczaj swoje własne cmentarze. Tak było też w Jaworznie. Sprawa dotyczyła wszak wyznawców religii protestanckich. W dużych miastach posiadali oni również swoje cmentarze, ponieważ ich wspólnoty były duże. W samym Jaworznie osoby wyznania luterańskiego mieszkały także, ale było ich niewiele. Były one zazwyczaj szanowanymi obywatelami naszego miasta. Najprawdopodobniej dlatego właśnie proboszcz jaworznickiej parafii wyrażał zgodę, by ludzi takich pochować na jaworznickim cmentarzu parafialnym. Lecz przez wzgląd na fakt, że nie byli oni katolikami, to ich doczesne szczątki także składano na obrzeżach cmentarza czyli po prosu pod tytułowym płotem. Było to pokłosiem względów religijnych. Cmentarz katolicki przeznaczony był dla katolików. Proboszcz zaś, robiąc grzeczność pozwalał na pochówek na parafialnej nekropolii ale w wyznaczonym, odosobnionym miejscu. Takie pochówki miały miejsce chociażby na cmentarzu pechnickim. Do dziś usytuowane są tam groby jaworznickich protestantów. Optycznie mogiły te jednak nie są dziś już usytułowane pod płotem, tylko bardziej pomiędzy pozostałymi grobami. Wynika to zaś z faktu, że areał cmentarza w przeszłości był poszerzany.

W osobnych też miejscach chowano na cmentarzach dzieci. Nie dotyczyło to dzieci nieochrzczonych. Takim bowiem na poświęconej ziemi pochówku zabraniano. Były one chowane na alternatywnych, „dzikich” cmentarzach. Natomiast dzieci ochrzczone chowano tak jak i innych, ale zawsze w wyodrębnionych miejscach. Jest to zresztą widoczne na jaworznickich cmentarzach do dziś. Dlaczego tak się działo? Czy dzieci uważano za wiernych „drugiej kategorii”? Raczej nie. Wydaje się bowiem, że decydowały o tym względy bardziej pragmatyczne. Dawniej bowiem groby były przede wszystkim sypane, ziemne. Groby dzieci były rzecz jasna zdecydowanie mniejsze. Gdyby ulokowano je pomiędzy mogiłami dorosłych, to nie byłyby one dobrze widoczne. Z czasem mogłyby ulec zadeptaniu, a w konsekwencji zanikowi i zapomnieniu. Dlatego tez najprawdopodobniej dzieci chowano w wyizolowanej części danej nekropolii. Stan taki zresztą, jak już wspomniano, utrzymuje się do dzisiaj i widoczny jest na każdej z jaworznickich nekropolii.
Jarosław Sawiak