Jaworzno mało znane – Przesunięcie

Ludzkie osadnictwo nie jest rzeczywistością stałą. Pomimo faktu, że w okresie rewolucji neolitycznej człowiek wybrał osiadły tryb życia, to jednak nadal pozostał na swój sposób mobilny. Zakładając osady, często je opuszczał, szukając nowego miejsca do codziennej egzystencji. Czasami wracał na to samo miejsce. Czasem funkcjonował też w obrębie konkretnej jednostki osadniczej, zmieniał jednak niejednokrotnie jej punkt ciężkości.

Tak było też na terenie współczesnego Jaworzna. Klasycznym tego przykładem jest chociażby historia Szczakowej. Dawniej Szczakowa koncentrowała się w obrębie dzisiejszej Góry Piasku. Jednak w połowie XIX wieku, wraz z budową kolei, zaczęła rodzić się nowa Szczakowa w rejonie dzisiejszych ulic Kolejarzy i Jagiellońskiej. Wtedy to rzeczywistością stała się Szczakowa miasto, natomiast stara wieś Szczakowa odeszła poniekąd do lamusa, funkcjonując dziś pod nazwą wspomnianej już zresztą Góry Piasku.

Owo dość osobliwe zjawisko dotyczy także sąsiadującego ze Szczakową Długoszyna. Tam bowiem, na przestrzeni dziejów, punkt ciężkości zmieniał się również. Wpływ na to miał zapewne wielowiekowy podział tej wsi na część królewską i biskupią. Było to zapewne również pokłosiem tego, że pomimo średniowiecznej metryki wieś ta zniknęła na jakiś czas z rzeczywistości, by pojawić się dopiero w stuleciu szesnastym. Gdzie dokładnie wszak leżał pierwotnie Długoszyn. Czy był to rejon Skałki, blisko rzeki, przy drodze do będzińskiego zamku a właściwie wówczas jeszcze grodu? A może był to rejon masywnego wypiętrzenia w miejscu, gdzie funkcjonował niegdyś kamieniołom i wapienniki? Teren ten również bardzo wyraźnie góruje nad okolicą. I w końcu gdzie dokładnie lokowano ten drugi Długoszyn, który uaktywnił się na przełomie XV i XVI wieku? Summa summarum dzisiejszy Długoszyn kumuluję się z dala od wspomnianych miejsc, lokując się poniekąd pomiędzy trzema wzniesieniami, a mianowicie Skałką, wałem (kamieniołomy) i Górką Szczakowską.

Co istotne, na przestrzeni kilku ostatnich pokoleń zmieniło się również rozłożenie areału osady. W XIX stuleciu np. Długoszyn miał ściśle wytyczone granice, zajmując całkiem spory obszar. W skład historycznego Długoszyna wchodziły więc lasy i pola pomiędzy tymże a wsią Dąbrowa. W ten oto sposób znaczna część Osiedla Stałego stanowiła grunty wsi Długoszyn. Był to między innymi obszar dzisiejszego cmentarza parafialnego i działek, a także rzecz jasna lasów i łąk pomiędzy. Dzisiaj natomiast, sadowiąc się na wspomnianym wale, odnosi się wrażenie, że właśnie ten rejon jest umowną i rzeczywistą granicą pomiędzy osadami, a całe lasy, łąki i to, co za nimi, to już domena Dąbrowy czy Osiedla Stałego. A przecież sto kilkadziesiąt lat temu teren ten był pod względem optycznym niemal centralnym punktem areału wsi. Natomiast po drugiej stronie wsi, na wschodzie, osada kończyła się gwałtownie, opierając się co do zasady o niewielki strumień o nazwie Struga. Teren więc dzisiejszego kościoła parafialnego i plebanii oraz długoszyńskiej części Pasternika należał do wsi Szczakowa. Była to więc integralna część wsi Szczakowa (Góra Piasku) wraz ze wspomnianą Szczakowską Górką, na grzbiecie której biegła niewielka dróżka do Szczakowej właśnie. Dzisiaj jednak nikt tego terenu nie traktuje jako szczakowskiego ani nawet powiązanego w jakikolwiek sposób z pobliską Górą Piasku. Sam Pasternik wydaje się swego rodzaju pograniczem. A dokładniej, w rejonie tzw. Olszyn przebiega swego rodzaju niepisana granica pomiędzy Długoszynem a tą częścią Pasternika, która przyklejona jest do Góry Piasku, stanowiąc jednocześnie w przeszłości Szczakową Wieś.

Reasumując, teren Długoszyna był niegdyś zdecydowanie zorientowany na zachód, dzisiaj natomiast ciąży bardziej w kierunku wschodnim, optycznie pozostawiając swoje zachodnie rubieże w zasięgu Dąbrowy. Jednocześnie zwarta zabudowa wsi stanowiła niewielką część Długoszyna jako takiego, pozostałe zaś grunty były własnością mieszkańców osady, stanowiąc zaplecze pól uprawnych i łąk, z których owoców okoliczni mieszkańcy po prostu żyli.

JAROSŁAW SAWIAK