Jaworzno mało znane – Grodzki czy ziemski?

Czy zastanawialiście się kiedyś Państwo nad tym, dlaczego na czele Jaworzna stoi prezydent, a nie na przykład burmistrz czy wójt? Czy zastanawialiście się także nad tym, dlaczego o Jaworznie nie mówimy zazwyczaj jako o powiecie? Czy zresztą Jaworzno jest powiatem, czy może jednak nie?

Zacząć wypada od reformy administracyjnej, którą przeprowadzano ponad ćwierć wieku temu, a wcielano w życie w roku 1999. Przywrócono wówczas trójstopniowy podział administracyjny w naszym kraju. Utrzymano rzecz jasna gminy, utrzymano województwa, dodano jednak po wielu latach powiaty, stanowiące drugi szczebel tego podziału. Taki zresztą stan utrzymuje się do dzisiaj.  I tak mamy w Polsce gminy miejskie, gminy miejsko-wiejskie oraz wiejskie. Te pierwsze to po prostu miasta, na których czele stoi burmistrz. Te drugie są zazwyczaj mniejsze, składają się z głównego ośrodka oraz kilku mniejszych. Tutaj na czele takiej jednostki stoi także burmistrz. Natomiast na czele gmin typowo wiejskich stoi wójt. Jat to się więc stało, że na czele miasta Jaworzna, czyli miasta (gminy miejskiej) stoi prezydent? O tym za chwilę.

W tym miejscu wypada uzupełnić wypowiedź o kwestie powiatów i województw. Kiedy ponad ćwierć wieku temu wprowadzano obecny podział administracyjny, planowano wprowadzić dwa rodzaje powiatu: powiat grodzki oraz ziemski. Nawiązywano tutaj bezpośrednio do takich właśnie powiatów, które funkcjonowały w naszym kraju m.in. w okresie międzywojennym. Powiat grodzki miał obejmować tylko jedno miasto (gminę miejską), natomiast powiat ziemski obejmować miał kilka gmin. Finalnie zrezygnowano z tego modelu, aczkolwiek przez to właśnie, mylnie dzieli się dzisiaj powiaty w Polsce na takie właśnie rodzaje. Być może dlatego, że plany takie brano właśnie pod uwagę. Taka pomyłka i nieścisłość pojawia się do dziś dość często. O ile dopuszczalna jest jako swego rodzaju skrót myślowy, o tyle formalnie czegoś takiego w Polsce nie ma. Summa summarum wprowadzono jednak jeden rodzaj powiatu. Po prostu. Skąd jednak nieformalny podział powiatów na dwa rodzaje?

A mianowicie stąd, że istnieją w Polsce powiaty jako takie, które zazwyczaj składają się z kilku gmin miejsko-wiejskich czy wiejskich. Istnieją jednocześnie gminy miejskie (miasta), które funkcjonują na prawach powiatu. Oznacza to, że formalnie powiatami jako takimi nie są, posiadają jednak uprawnienia powiatu, realizując zadania powiatu jako takiego. Są więc po prostu miastami „na prawach powiatu”,  obejmując jedną gminę miejską. Takim właśnie miastem jest miedzy innymi Jaworzno. I na czele takich miast stoi właśnie prezydent i tak jest właśnie w przypadku Jaworzna. Miastami takimi zostały w Polsce miasta, które w momencie dokonywania wspomnianej reformy liczyły co najmniej sto tysięcy mieszkańców, zostały nimi także w większości stolice byłych województw (wcześniej było ich 49), a także gminy miejskie funkcjonujące w obrębie aglomeracji. W tym ostatnim przypadku nie wchodziło w grę połączenie kilku gmin miejskich w jeden duży powiat, dlatego każda z tych gmin otrzymała status miasta na prawach powiatu. Na czele takich właśnie jednostek stoi właśnie prezydent. Na czele zaś innych gmin miejskich, stanowiących główny ośrodek powiatu jako takiego stoją burmistrzowie. Natomiast na czele „klasycznego powiatu” stoi starosta.
W naszym więc, jaworznickim przypadku, na czele Jaworzna stoi prezydent Paweł Silbert, Jaworzno jest gminą miejską (miastem), które jest jednostką na prawach powiatu. Dlatego też rzadko wyrażamy się o Jaworznie jako powiecie, jako takim, ponieważ miasto nasze jako tako nim nie jest, wykonuje jedynie (lub aż) zadania, tożsame dla powiatu właśnie.
Jarosław Sawiak