27 stycznia - Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu „Zapomniane ofiary” hitleryzmu. O kim mowa?

Dzień 27 stycznia 2025 roku jest obchodzony jako Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Tę datę wybrano nieprzypadkowo, bo właśnie 27 stycznia przypada rocznica wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau, czyli największego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady.

W 2025 roku mija dokładnie 80 lat od tego wydarzenia. Tysiące osób, w tym wiele oficjalnych delegacji państwowych na wysokim szczeblu, będzie obchodzić tę rocznicę. 
Obchody tej rocznicy mają pomóc w budowaniu świadomości społecznej o Holokauście i w oficjalnym upamiętnieniu wszystkich ofiar hitlerowskiego reżimu. Zalicza się do nich 6 milionów Żydów i miliony innych ludzi, w tym Polaków, Romów i Sinti, homoseksualistów oraz osoby z niepełnosprawnościami.

Replika obozowego pasiaka z fioletowym trójkątem na wystawie w Tel Avivie

Jedną z grup ofiar wspominanych podczas obchodów 80 rocznicy wyzwolenia Auschwitz i Międzynarodowego Dnia Pamięci są Świadkowie Jehowy, którzy byli jedyną grupą chrześcijan oznaczaną oddzielnym symbolem — fioletowym trójkątem. W swojej książce, była więźniarka Auschwitz, Anna Pawełczyńska napisała o nich: 
„W skali ogromnej społeczności Oświęcimia Świadkowie Jehowy stanowili maleńką, niepozorną grupkę (...). Tym niemniej ich kolor winkla zaznaczył się w obozie w sposób tak wyraźny, że mała liczba nie oddaje faktycznej siły tej grupy. Była to grupa więźniów — stanowiąca zwartą siłę ideologiczną, która wygrała swą walkę z hitleryzmem”.

Z kolei profesor Detlef Garbe, były dyrektor Miejsca Pamięci Obozu Koncentracyjnego Neuengamme, na temat tej grupy osadzonych powiedział: 
„Świadkowie Jehowy, którzy byli poddawani bezlitosnym prześladowaniom za rządów Trzeciej Rzeszy, należą do tak zwanych zapomnianych ofiar hitleryzmu. Przez dziesięciolecia byli pomijani (…), mimo że spora liczba Świadków Jehowy cierpiała prześladowania i poniosła śmierć”.

Dlaczego Świadkowie Jehowy byli prześladowani? Ponieważ będąc wierni sumieniu wykształconemu na Biblii, nie chcieli brać broni do ręki, nie zgadzali się z nazistowską ideologią nienawiści, odmawiając pozdrowienia „Heil Hitler” oraz udziału w aktach rasizmu, ksenofobii i przemocy. Ryszard Jabłoński, rzecznik Świadków Jehowy, wyjaśnił: 
„W czasach Trzeciej Rzeszy, Świadków Jehowy prześladowano wyłącznie ze względu na przekonania religijne. Co istotne hitlerowcy dawali im możliwość wyboru i wyjścia na wolność, ale pod warunkiem, że na piśmie wyrzekną się swojej wiary i poprą nazistowski reżim. Oni jednak odważnie trzymali się chrześcijańskich wartości—zachowywali lojalność wobec Boga i okazywali miłość innym ludziom”.

Według danych Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau, Świadkowie Jehowy znajdowali się wśród pierwszych więźniów obozu. Co najmniej 35% z setek osadzonych Świadków zginęło. Na stronie internetowej Auschwitz.org można przeczytać: „Oprócz krótkich wzmianek, literatura dotycząca historii obozu koncentracyjnego Auschwitz nie uwzględnia Świadków Jehowy (w rejestrach obozowych określanych jako Badacze Pisma Świętego), którzy trafili do obozu z powodu swoich przekonań religijnych. Ci więźniowie zasługują na bliższą uwagę ze względu na sposób, w jaki zachowali się podczas pobytu w warunkach obozowych, trzymając się swoich zasad moralnych”.

Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w liczbach:

• Około 13 400 spośród 35 000 Świadków Jehowy żyjących w okupowanej Europie padło ofiarą nazistowskich prześladowań.

• Jakieś 11 300 Świadków było aresztowanych.

• Około 4 200 Świadków zostało wysłanych do obozów koncentracyjnych.

• Ponad 1 250 ofiar nazistowskich prześladowań to niepełnoletnie dzieci Świadków Jehowy.

• Nazistowskie władze odebrały około 600 dzieci rodzicom, którzy byli Świadkami Jehowy.

• Co najmniej 72 Świadków Jehowy poddano eutanazji.

• Co najmniej 548 Świadków, w tym nieletnich, stracono lub celowo uśmiercono.

• W sumie w wyniku prześladowań nazistów życie straciło około 1600 Świadków Jehowy.

Grafika przedstawiająca obozowy pasiak z fioletowym trójkątem

Świadkowie Jehowy dzisiaj

Świadkowie Jehowy w Polsce i na świecie wkładają wysiłki, by budować społeczną świadomość na temat tego krytycznego okresu w historii ludzkości jakim był czas Holocaustu i jego wpływu na prawa człowieka oraz przekazywać relacje naocznych świadków, które dowodzą wiary i niezłomności w obliczu nieludzkiego traktowania przez reżim nazistowski. W oficjalnym serwisie internetowym Świadków Jehowy – JW.ORG można znaleźć między innymi takie publikacje:

Dlaczego Bóg dopuścił do Holokaustu?

Co spotkało Świadków Jehowy podczas Holokaustu i w obozach koncentracyjnych?

Niezłomni w obliczu sprzeciwu – Świadkowie Jehowy a hitleryzm (FILM)

Fioletowe trójkąty – historia rodziny Kusserow (FILM)

Czy wiesz dlaczego naziści nienawidzili Świadków Jehowy?

Morderczy terror nazistowski dotykał miliony ludzi z powodu ich cech, narodowości czy poglądów politycznych. Jednak tylko nieliczni wiedzą, że ofiarami nazistowskich prześladowań było tysiące Świadków Jehowy w Polsce i Europie, którzy cierpieli wyłącznie ze względu na swoją wiarę.

Świadkowie Jehowy, znani wtedy jako Badacze Pisma Świętego, byli „jedyną grupą w Trzeciej Rzeszy, którą 
prześladowano wyłącznie z powodu ich przekonań religijnych” (1) -  stwierdził profesor Robert Gerwarth. Reżim nazistowski nazywał Świadków Jehowy „wrogami państwa”, według historyczki Christine King ze względu na to, że „publicznie odmawiali przyjęcia nawet najmniejszych elementów [nazizmu], które nie pasowały do ich wiary
i przekonań”. (2)
 

Z powodu wyznawanych chrześcijańskich wartości Świadkowie Jehowy zachowywali neutralność w kwestiach politycznych, dlatego odmawiali pozdrowienia „Heil Hitler”, udziału w aktach ksenofobii, rasizmu i przemocy oraz wstępowania do armii niemieckiej. Co więcej, „w swoich publikacjach publicznie wskazywali na zło reżimu, włącznie z tym, co działo się z Żydami” — mówi King. ⁽³⁾

Świadkowie jako jedni z pierwszych byli wysyłani do obozów koncentracyjnych, gdzie otrzymali unikalny symbol – fioletowy trójkąt. Spośród 35 000 Świadków w okupowanej przez nazistów Europie ponad jedna trzecia doświadczyła bezpośrednich prześladowań. Większość z nich była aresztowana i osadzana w więzieniach. Setki dzieci Świadków zostały siłą zabrane do nazistowskich domów dziecka lub poprawczaków. W sumie prawie 4 200 Świadków przebywało w nazistowskich obozach koncentracyjnych. Historyk Detlef Garbe podaje, że „deklarowanym zamiarem władców NS [nazistów] było całkowite wyeliminowanie Badaczy Pisma Świętego z historii Niemiec.” ⁽⁴⁾  W efekcie szacuje się, że jakieś 1 600 Świadków straciło życie, a 370 zginęło przez egzekucję.⁽⁵⁾

Naziści starali się złamać przekonania religijne Świadków. Wielokrotnie oferowali im wolność w zamian za podpisanie oświadczenia Erklärung (wydawany od 1938 r.), w którym zobowiązywaliby się do wyrzeczenia się swojej wiary, wydawania innych Świadków policji, pełnego poparcia nazistowskich rządów i obrony „ojczyzny” z bronią w ręku. Funkcjonariusze więzienni i obozowi często stosowali tortury, żeby zmusić Świadków do złożenia podpisu. Według Detlef’a Garbe’go „niezwykle mała liczba Świadków wyrzekła się swojej wiary”.  ⁽⁶⁾

Geneviève de Gaulle, bratanica generała Charles’a de Gaulle’a i członkini francuskiego ruchu oporu, napisała o więźniarkach będących Świadkami Jehowy w hitlerowskim obozie koncentracyjnym Ravensbrück: „Podziwiałam je bardzo, bo przecież w każdej chwili mogły stamtąd wyjechać, gdyby tylko podpisały oświadczenie o wyrzeczeniu się wiary. Te kobiety, które wydawały się tak słabe i wyczerpane, ostatecznie okazały się mocniejsze od esesmanów dysponujących siłą i wszelkimi środkami. (...) [Świadkowie Jehowy] mieli własną siłę, a ich woli nikt nie mógł złamać”.  (7)

Porażka nazistowskiego nacisku w przypadku Świadków Jehowy kontrastuje z ówczesnym powszechnym poparciem społecznym dla dążeń nazistów przed i w trakcie Holokaustu. Pozbawiony przemocy sprzeciw, tych zwykłych ludzi wobec ksenofobii, rasizmu, skrajnego nacjonalizmu i przemocy zasługuje na refleksję w Międzynarodowym Dniu Pamięci o Ofiarach Holokaustu.

iuro Informacji Publicznej | Świadkowie Jehowy w Polsce
05-830 Nadarzyn, ul. Warszawska 14 telefon:
+ 48 22 739 16 00
e-mail: [email protected]
 

1.  Hitler’s Hangman: The Life of Heydrich, p. 105.
2.  Jehovah’s Witnesses Stand Firm Against Nazi Assault (vcf/-E), Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, 1996.
3.  Responses Outside the Mainstream Catholic and Protestant Traditions (yadvashem.org), accessed on Jan. 3, 2022.
4.  Garbe, Detlef (2008). Between Resistance and Martyrdom: Jehovah's Witnesses in the Third Reich. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press, p. 521. ISBN 978-0-299-20794-6.
5.  “Number of victims persecuted in National Socialist Germany and in occupied countries,” Public Information Department | Jehovah’s Witnesses Central Europe Branch.
6.  Garbe, pp. 287-288.
7.  Jehovah’s Witnesses Stand Firm Against Nazi Assault (vcf/-E), Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, 1996.